Βότανα | nisoskriti

BOTANA...

Η αξία των φυτών και των βοτάνων είναι τόσο μεγάλη που δεν θα μπορούσε να αφήσει ασυγκίνητη ούτε τη λαϊκή σοφία, ούτε την αρχαία ελληνική μυθολογία και λογοτεχνία.

Κάποιοι μύθοι έδωσαν σε γνωστά στην εποχή μας φυτά το όνομά τους, ενώ κάποιοι άλλοι περιγράφουν λεπτομερώς τη χρήση των βοτάνων ως μέσο ίασης. Μεγάλα συγγραφικά έργα της αρχαιότητας όπως η Ομήρου Ιλιάδα και Οδύσσεια κάνουν αναφορές στη χρήση των βοτάνων. Στην Οδύσσεια η Πηνελόπη, γυναίκα του Οδυσσέα, έδωσε στον Τηλέμαχο βότανα για να απαλύνει την λύπη του για τους μνηστήρες που είχαν παρουσιαστεί στο σπίτι της. Επίσης η μάγισσα Κίρκη έφτιαξε από βότανα ρόφημα που προκάλεσε αμνησία και λησμονιά στους συντρόφους του Οδυσσέα, με σκοπό να τους κρατήσει για πάντα αιχμάλωτους στο νησί της. Στην Ιλιάδα αναφέρεται ότι όταν ο Μενέλαος τραυματίστηκε, ο ιατρός Μαχάων αφού τράβηξε το βέλος από την πληγή τοποθέτησε ήπια φάρμακα φυτικής προέλευσης, που ο πατέρας του Ασκληπιός τα είχε πάρει από τον Χείρωνα. Επίσης ο Αχιλλέας, βασιλιάς των Μυρμιδόνων κατά την διάρκεια του τρωικού πολέμου έδινε στους στρατιώτες του το φυτό Αχιλλέα ή Χιλιολούλουδο για να σταματήσουν το αίμα που έτρεχε από τις πληγές τους. Όταν μάλιστα τραυματίστηκε ο Αινείας, η θεά Αφροδίτη εμφανίστηκε και θεράπευσε τα τραύματα του χρησιμοποιώντας δίκταμο που είχε συλλέξει από την Κρήτη. Μάλιστα με το ίδιο φυτό, αφού το συνέλεξε μόνη της από το όρος Ίδη, έκανε κατάπλασμα και απάλυνε τους πόνους του τοκετού της.

Στη μάχη εναντίον των Τιτάνων, ο Ηρακλής πολεμώντας μαζί με τους Κενταύρους τραυμάτισε κατά λάθος τον σοφό Κένταυρο Χείρωνα στο πόδι. Ο Χείρων τότε χρησιμοποίησε ένα βότανο, την Κενταύρια, για να σταματήσει το δηλητήριο με το οποίο ήταν ποτισμένο το βέλος. Η θεά των λουλουδιών και της βλάστησης, η Χλωρίδα βρήκε μια μέρα το άψυχο σώμα μιας νύμφης στο δάσος. Το πήρε και το μεταμόρφωσε σε λουλούδι. Κάλεσε τότε την Αφροδίτη τη θεά της αγάπης και το Διόνυσο το θεό του κρασιού. Η Αφροδίτη χάρισε στο λουλούδι ομορφιά και ο Διόνυσος πρόσθεσε νέκταρ για να του δώσει γλυκιά ευωδία. Ο Ζέφυρος, ο θεός του ανέμου, φύσηξε μακριά τα σύννεφα και έτσι ο Απόλλωνας, ο θεός του Ήλιου, μπόρεσε να λάμψει και να το κάνει να ανθίσει. Έτσι δημιουργήθηκε το τριαντάφυλλο. Η Δάφνη ήταν μια άλλη Νύμφη, αφιερωμένη στην θεά Άρτεμη. Η νεαρή και όμορφη Δάφνη αρνιόταν να παντρευτεί, αλλά για κακή της τύχη μια μέρα που περπάταγε στο δάσος την είδε ο θεός Απόλλωνας και την ερωτεύτηκε. Την κυνήγησε και τότε αυτή προσευχήθηκε στον πατέρας της -ποταμό Πηνειό- για να την σώσει. Αμέσως μετά μεταμορφώθηκε στο φυτό δάφνη που φύτρωνε στις όχθες των ποταμών. Ο Απόλλωνας έκοψε φύλλα από το φυτό και έπλεξε δάφνινο στεφάνι, το οποίο αργότερα χρησιμοποιήθηκε στην στέψη των νικητών των ολυμπιακών αγώνων αλλά και άλλων ηρώων. Νύμφες, Νάρκισσος, Υάκινθος και πολλοί άλλοι ήρωες τις μυθολογίας έχουν συνδέσει το όνομά τους με αρωματικά φυτά και βότανα ή έδωσαν το όνομά τους σε πολλά από αυτά.

Το σαρανταβότανο

"Α(ν) σού τυχε κι αρρώστησες, γροίκα μου ίντα να κάνεις:

Πίνε σαρανταβότανο κι ογλήγορα θα γιάνεις."

Φύλλα κιτρομανταρινιάς
Ξαρρωστικό λεμόνι
Και νεραντζιά
Μανταρινιά
Μυριστικό κυδώνι
Μάζωξ΄απού τσοι ποταμούς τσ΄ ακονιζιάς τα χνάρια
Βάτο
Και τσάι του βουνού
Και τσ ΄απισθιάς κλωνάρια
Μάζωξε δίκταμο πολύ που τα βουνά τση Κρήτης
Λυγές
Και δάφνες
Και μυρθιές, μα εύκολα τα βρίστεις
Θύμους
Κισσούς
Κι αγκάραθο
Κι ακόμης αστοιβίδα
Μυριστικό βασιλικό
Φασκομηλιά
Και θρύμπα
Τσόχο
Και δεντρολίβανο απού μοσκομυρίζει εκείνο τον αρισμαρή απού υγειά χαρίζει
Και φύλλα απού τα γιασεμιά
Και ροδαρές με τα άθη
Λουλούδια τση γαρεφαλιάς που γιαίνουνε τα πάθη
Κούμαρα των κυπαισσιώ μαζί να ανακατέψεις κι αποτέλεσμα θα δεις που δε θα το πιστέψεις
Απήγανο
Και βάρσαμο
Τση γης το χαμομήλι
Μάζωξε κι αρμπαρόριζα που βάνου στο μαντήλι
Και το κοκκινοράδικο
Βάλε και κουτσουνάδα βότανα που τα ξέρουνε σε ούλη την Ελλάδα.
Φύλλα τση σκιάς
Τσ΄ αμυγδαλιές
Φύλλα τση μαντζουράνας
Φλισκούνι που μοσκοβολά σα χάιδεμα τση μάνας
Και μαγντανό
Και σέλινο
Κι αγκαθοανωνίδα
Να βάλεις και αγούδουρα κλαδάκια με τα φύλλα. Σαράντα νιε τα βότανα, βράσε τα στο τσικάλι κάμε βραστάρι να το πχεις να σαι γεράκι πάλι.

Δίκταμο

Το Δίκταμο (η έρωντας) (επιστημονική ονομασία: Origanum dictamnus, Ορίγανον το δίκταμνον, είναι ένα ενδημικό φυτό που συναντάται στην Κρήτη και χρησιμοποιείται ως ρόφημα. Το όνομα προέρχεται από το όρος Δίκτη (Λασιθιώτικα) όπου παλαιότερα αφθονούσε. Στη Μινωική Κρήτη και την Αρχαία Ελλάδα ήταν ένα από τα σπουδαιότερα φαρμακευτικά φυτά. Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε κατά των παθήσεων του στομάχου και του πεπτικού συστήματος, στους ρευματισμούς, τα αρθριτικά, ως επουλωτικό, εμμηναγωγό, τονωτικό και αντισπασμωδικό. Το δίκταμο έχει αντισηπτική δράση, τονωτική και αντισπασμωδική. Χρησιμοποιείται για την επούλωση των τραυμάτων, ως καταπραϋντικό του πεπτικού συστήματος, καθώς και κατά της γρίπης και του κρυολογήματος. Δρα σπασμολυτικά και συμβάλει στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση των κυκλοφορικών και καρδιολογικών προβλημάτων, ανακουφίζει από πονοκεφάλους, και στομαχικές διαταραχές, πονόδοντους και αποστήματα. Ενεργεί επίσης, ως αντιδιαβητικό, εμμηναγωγό αλλά και ως αφροδισιακό για αυτό και στην Κρήτη το αναφέρουν και ως «έρωντα»). O Πλίνιος αναφέρεται για αυτό το φυτό: “Tο φυτόν καλούμενον δίκταμον εις ουδέν άλλο μέρος φύεται ειμη εν τη νήσω Κρήτη”. O Θεόφραστος στο έργο του “Περί Φυτών ιστορίες” γράφει: “Tο δίκταμο είναι φυτό που βγαίνει μόνο στη Κρήτη…

Τσάι του βουνού

Το τσάι του βουνού, ο σιδερίτης όπως είναι η επιστημονική του ονομασία, έχει πατρίδα του τη Μεσόγειο και ανήκει στην οικογένεια των αρωματικών φυτών Lamiaceae. Είναι φρύγανο, πολυετές και ευδοκιμεί σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο. Στην Ελλάδα έχουμε περισσότερα από 14 είδη σιδερίτη και είναι ο μόνος τόπος στον κόσμο μέχρι στιγμής, που καλλιεργείται συστηματικά και σύμφωνα με τα πρότυπα της βιοκαλλιέργειας – έτσι, όπως έχει διδάξει η ίδια η φύση. Το τσάι του βουνού, σε αντίθεση με το μαύρο τσάι, δε χρειάζεται καμία επεξεργασία για την καλλιέργεια και τη συντήρησή του.Το κλασικό τσάι του βουνού που παλιά δεν έλειπε από κανένα σπίτι και ήταν το πρώτο αφέψημα που ετοίμαζε κάποιος για το κρυολόγημα, βρίσκει σιγά σιγά την θέση του και επιστημονικά ανάμεσα στα ευεργετικά ροφήματα για τον οργανισμό.Το τσάι του βουνού σε αντίθεση με τα υπόλοιπα δεν έχει διεγερτική δράση και μπορεί άνετα να καταναλώνεται και το βράδυ πριν τον ύπνο. Ο σωστός τρόπος είναι να βράσουμε πρώτα το νερό και λίγο πριν κοχλάσει να το αποσύρουμε από τη φωτιά, τότε ρίχνουμε μέσα το τσάι του βουνού, το αφήνουμε για 3 – 4 λεπτά, το σουρώνουμε και το πίνουμε.Μπορούμε επίσης στο κλασικό τσάι του βουνού να προσθέσουμε μέλι, κανέλα, λεμόνι.

Βάτος (Ρούβος)

Ο Βάτος ή Ρούβος ο θαμνώδης (Rubus fruticosus) είναι ένα βότανο πολύ διαδεδομένο στην Ευρώπη (υπάρχουν πάνω από 350 καταγεγραμμένα είδη). Πιο γνωστοί είναι οι καρποί του φυτού, τα γνωστά μας βατόμουρα (blackberries). Χρήσιμο τμήμα του φυτού είναι τα φύλλα του. Ο βάτος είναι φαρμακευτικό φυτό» γνωστό από την αρχαιότητα. Οι Έλληνες συγγραφείς Θεόφραστος και Διοσκουρίδης εκθείαζαν τις φαρμακευτικές αρετές των φύλλων του. Η παρουσία απολιθωμάτων αποδεικνύουν ότι τα βατόμουρα ήταν μέρος της καθημερινής διατροφής των αρχαίων. Ο Αισχύλος (525-456 π.Χ.) αρχαίος Έλληνας συγγραφέας και ο Ιπποκράτης (460-375 π. Χ.) πατέρας της ιατρικής αναφέρουν το βατόμουρο. Ο Διοσκουρίδης συνιστά το αφέψημα των κορυφών του φυτού κατά των κοιλιακών νοσημάτων, κατά των άφθων, για την στερέωση των ούλων (με το μάσημα των φύλλων), και κατά των κονδυλωμάτων και των αιμορροΐδων σε καταπλάσματα. Ο Βάτος κατά την ελληνική μυθολογία ήταν έμπορος ρούχων ο οποίος έγινε φορτικός στις γυναίκες για να πουλήσει το εμπόρευμα του.

Όταν αυτές παραπονέθηκαν στο Δία, αυτός τον μεταμόρφωσε στο γνωστό αγκαθωτό φυτό. Έτσι τα αγκάθια του σκίζουν τα ρούχα των ανθρώπων αναγκάζοντας τους να αγοράζουν καινούρια. Αναφέρεται ακόμα στο περιστατικό κλήσης του Μωυσή από το Θεό. Μέσα από μία βάτο, που είχε πάρει φωτιά αλλά δεν καιγόταν, τον κάλεσε να οδηγήσει το λαό του Ισραήλ από την Αίγυπτο στη γη Χαναάν.

Ο Βάτος δρα ως στυπτικό, τονωτικό, δυναμωτικό, αντιπυρετικό, ελαφρώς διουρητικό, εφιδρωτικό και αποτοξινωτικό. Οι καρποί του βελτιώνουν την πέψη, ανοίγουν την όρεξη και αυξάνουν την περισταλτικότητα των εντέρων. Χρησιμοποιούνται για ασθένειες του στομάχου και του συκωτιού, φλεγμονές της χολής, γαστρίτιδα, γαστρορραγίες και σκουλήκια των εντέρων. Ο χυμός των φρέσκων βατόμουρων και το έγχυμα του φυτού πίνεται για να σβήσει την δίψα στις εμπύρετες καταστάσεις, πνευμονία και δύσπνοια. Οι ώριμοι καρποί έχουν καθαρτική δράση ενώ οι πράσινοι (άγουροι) καρποί έχουν αντιδιαρροϊκή δράση. Το αφέψημα των φύλλων του λαμβάνεται στα κρυολογήματα, βήχα, ασθένειες των άνω αναπνευστικών οδών, ως διουρητικό στην κατακράτηση ούρων, ασθένειες των νεφρών και της ουρήθρας. Οι καρποί του λόγω της γεύσης και του αρώματος χρησιμοποιούνται στην παραγωγή λικέρ, σιροπιών, μαρμελάδων, κρασιού, ρακή αλλά και ως πρόσθετο στο άρωμα του ξυδιού. Το αιθέριο έλαιο προστίθεται ακόμα και σε σαμπουάν και καλλυντικά μπάνιου.

Δάφνη

Η δάφνη (επιστ.: δάφνη η ευγενής, laurus nobilis) είναι αρωματικό φυτό της οικογένειας των δαφνοειδών. Ανήκει στο γένος Δάφνη. Στην Ελλάδα απαντάται και αυτοφυής. Επίσης, στον ελληνικό χώρο καλλιεργείται και η δάφνη του Απόλλωνα, γνωστή με τα λαϊκά ονόματα βαγιά, δάφνη, δαφνολιά και φυλλάδα. Στην Ελλάδα η δάφνη ήταν γνωστή από τα αρχαιότατα χρόνια και γίνεται μνεία γι' αυτήν στον Όμηρο. Ήταν ιερό δέντρο, αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα. Πρώτα οι Έλληνες και έπειτα οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να στεφανώνουν με κλαδιά δάφνης τους νικητές των αγώνων. Έτσι, ακόμα και σήμερα η δάφνη ταυτίζεται με τη δόξα, τη νίκη και την υπεροχή. Στην αρχαιότητα ήταν επίσης γνωστές οι θεραπευτικές της ιδιότητες. Αναφέρεται ότι η Πυθία του Μαντείου των Δελφών πριν δώσει τον χρησμό της μασούσε φύλλα δάφνης.

Τα φύλλα του φυτού χρησιμοποιούνται ως άρτυμα στη μαγειρική (νοστιμίζει φαγητά όπως σάλτσες, ψαρικά, κρέατα, όσπρια) και στη συσκευασία ξηρών καρπών, όπως σύκα ή σταφίδες. Το αιθέριο έλαιο που έχουν τα φύλλα και οι καρποί (δαφνέλαιο) χρησιμοποιείται για την παρασκευή εντομοκτόνων και παρασιτοκτόνων. Ένα αραιό αφέψημα από αυτά χρησιμοποιείται ως παρασιτοκτόνο οργανισμών που παρασιτούν σε άλογα. Το εκχύλισμα της δάφνης καταπολεμά τα φουσκώματα, ανοίγει την όρεξη και τονώνει τα τεμπέλικα στομάχια. Αντισηπτική, είναι πολύτιμη για το συνάχι και τη βρογχίτιδα. Το δαφνέλαιο είναι κατάλληλο για τους ρευματισμούς.

Θυμάρι

Το θυμάρι ή θύμιο (Θύμος ο κοινός, λατ. Thymus vulgaris) είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό, το οποίο ανήκει στην τάξη των Σωληνανθών (Tubiflorae) και στην οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Σημαντικό μελισσοκομικό φυτό της χώρας μας. Το κοινό θυμάρι (Thymus vulgaris,thyme) και Thymus vulgaris είναι πολύ μικρός αρωματικός θάμνος που το ύψος του κυμαίνεται από 20-50 εκ.. Είναι πολυετές φυτό με διάρκεια ζωής γύρω στα 7 έτη.Τα φύλλα του θυμαριού, όταν ξεραθούν, αποκτούν καφεπράσινο χρώμα και αναδύουν το άρωμα τους όταν θρυμματιστούν. Η γεύση τους είναι πολύ δυνατή, ελαφρώς καυστική και πλούσια. Μαζί με τους αποξηραμένους ανθούς χρησιμοποιούνται ως μπαχαρικό για τον αρωματισμό διαφόρων φαγητών σε ψάρια, κρέατα, σε διάφορες σάλτσες, σούπες κ.λ.π. Είναι ένα από τα βασικά συστατικά του λικέρ βενεδικτίνη.Το ρόφημα από θυμάρι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία του βήχα και της βρογχίτιδας. Για να παρασκευάσουμε έγχυμα βάζουμε 1 κουταλιά του γλυκού ξηρό ή 2 κουταλιές του γλυκού φρέσκο βότανο, χωρίς κοτσάνι, σε 1 φλιτζάνι βραστό νερό, το σκεπάζουμε για 10 λεπτά και μετά το σουρώνουμε.

Μυρτιά

Η μυρτιά είναι είδος φυτού που ανήκει στο γένος μύρτος (Myrtus) και στην οικογένεια των Μυρτοειδών (Myrtaceae). Η μυρτιά δοξαζόταν στις σημιτικές θρησκείες και ήταν το ιερό φυτό της Πάφιου Αφροδίτης, η οποία όταν βγήκε γυμνή από τη θάλασσα κρύφτηκε πίσω από μια μυρτιά. Η μυρτιά ήταν το σύμβολο της ομορφιάς και της νεότητας. Ήταν γνωστή από την αρχαιότητα, όταν χρησιμοποιούταν ως καλλωπιστικό φυτό στους ναούς. Η μυρτιά συσχετίζεται επίσης με το γάμο. Ένας άλλος μύθος περιγράφει τη Φαίδρα να τρυπά τα φύλλα της μυρτιάς είτε από στενοχώρια είτε για να εκδικηθεί της Αφροδίτη, επειδή δεν την ερωτεύθηκε ο Ιππόλυτος. Αυτός ο μύθος προσπαθεί να εξηγήσει γιατί τα φύλλα της μυρτιάς μοιάζουν τρυπημένα όταν φαίνονται στον Ήλιο. Αυτά τα διαφανή στίγματα στην πραγματικότητα είναι αδένες με αιθέριο έλαιο.

Ο Διοσκουρίδης κατέταξε τις μυρτιές σε αυτές με μπλε και σε αυτές με λευκούς καρπούς, οι οποίοι έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες. Τους έδινε ως αντίδοτο για τσιμπήματα σκορπιών και αραχνών και για να θεραπεύσει ασθένειες της κύστης και την διάρροια, σε μορφή βρασμένου χυμού. Η συνταγή αυτή χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα στη παραδοσιακή ιατρική. Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στην παρασκευή καλλυντικών και στη φαρμακευτική. Παράγει αιθέριο έλαιο (μυρτέλαιο). Το ανθεκτικό της ξύλο χρησιμοποιείται στη λεπτοξυλουργική και τα κλαδιά της στην καλαθοπλεκτική.

Αστοιβίδα

Ανήκει στην κατηγορία των φρύγανων.Τα φρύγανα είναι μικρά φυτά, συνήθως θάμνοι, με μικρά και αγκαθωτά φύλλα. Φυτρώνουν σε χαμηλά υψόμετρα σε μεσογειακές χώρες, ανθίζουν άνοιξη και καλοκαίρι και τα άνθη τους, τους προσδίδουν ιδιαίτερη ομορφιά. Αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες και στην ξηρασία. Ως επί το πλείστον είναι αρωματικά και πολλά είναι γνωστά για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες, καθώς χρησιμοποιούνται στην πρακτική ιατρική ήδη από την αρχαιότητα. Αυτός ο τύπος βλάστησης είναι χαρακτηριστικός των μεσογειακών οικοσυστημάτων και θεωρείται ότι είναι συνήθως αποτέλεσμα υποβάθμισης προϋπάρχουσας βλάστησης. Τα πιο γνωστά φρύγανα είναι: το θυμάρι (Coridothymus capitatus, Thymus sp.), η λαδανιά (Cistus creticus, Cistus salviifolius), η αγούθουρα ή γούδουρας (Hypericum empetrifolium), το φασκόμηλο (Salvia triloba), η αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum), το ρείκι (Erica manipuliflora), ο ασπάλαθος (Calicotome villosa), το σπαράγγι (Asparagus acutifolius), το λυχναράκι (Ballota acetabulosa), ο ασφόδελος (Asphodelus aestivus), η γκλομπουλάρια (Globularia alypum) κτλ. Η Αστοιβίδα (Sarcopoterium spinosum - Σαρκοποτήριο το ακανθώδες) είναι χαμηλός πολύκλαδος θάμνος με αγκαθωτό ξηρό φύλλωμα. Η αστοιβίδα είναι κατάλληλη για εδαφοκάλυψη επιφανειών, αλλά και για τοποθέτηση σε βραχόκηπους.

Βασιλικός

Ο βασιλικός (Ώκιμον το βασιλικόν, λατ. Ocimum basilicum) είναι αρωματικό ετήσιο, ποώδες φυτό της οικογένειας των Χειλανθών και της τάξης των σωληνανθών. Η καταγωγή του είναι από την Ινδία και το Ιράν και σήμερα καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσμου. Ο βασιλικός έχει σημαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση. Σύμφωνα με αυτή το φυτό φύτρωσε στο χαμένο τάφο του Χριστού και η έντονη μυρωδιά του έγινε αφορμή να ανακαλυφθεί. Η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στον Τίμιο Σταυρό από το έντονο άρωμα του βασιλικού που φύτρωσε δίπλα του. Την ονομασία του το φυτό την πήρε από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς Χριστός. Στα Θεοφάνεια ο ιερέας ραίνει τους πιστούς με αγιασμό βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό μέσα στο άγιασμα. Στη γιορτή της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου στις εκκλησίες μοιράζεται βασιλικός.

Ποτέ μου δεν το λόγιαζα, ούτε στο νου μου το΄χα

ν΄ αφήσεις το βασιλικό, να πάρεις τη μολόχα.

Ερνήθης το βασιλικό κι αγάπησες τον πρίνο

απού δεν έχει μυρουδιά, διά(ο)λε και σε και κείνο!

Χαλάλι σου Βασιλικέ όσο νερό κι΄αν πίνεις,

γιατί τό κάμεις άρωμα καί πίσω μου τό δίνεις!

Δεν ημπορώ Βασιλικέ συχνά νά σε ποτίζω,

γιατί έχεις μυρωδιές πολλές και δεν τις νταγιαντίζω!

Ο βασιλικός είναι ένα από τα δημοφιλέστερα βότανα. Αξίζει να αναφέρουμε ότι υπάρχουν περισσότερες από 60 ποικιλίες βασιλικού. Ανάλογα τα είδη έχει και διαφορετική ονομασία όπως αθάνατος, πλατύφυλλος, σγουρός κλπ. Στην Ελλάδα είναι από τα πιο κοινά οικιακά φυτά. Χρησιμοποιείται στη λαϊκή φαρμακευτική ως βότανο καθώς πιστεύεται πως είναι καλό διουρητικό, καταπραΰνει το στομαχόπονο και το πονοκέφαλο ενώ στην αρχαιότητα τον χρησιμοποιούσαν ως επίθεμα μετά από δάγκωμα εντόμου, σκορπιού ή και φιδιού. Στη μαγειρική χρησιμοποιούνται κυρίως αποξηραμένα φύλλα της πλατύφυλλης ποικιλίας το άρωμα των οποίων μοιάζει λίγο με αυτό του γλυκάνισου. Αρωματίζει διάφορα ψητά, σαλάτες, βραστά, κοκκινιστά, σούπες κ.τ.λ. ενώ ταιριάζει πολύ σε σάλτσες που έχουν ως βάση τη φρέσκια ντομάτα. Ο βασιλικός είναι πλούσιος σε αντιοξειδωτικήπροβιταμίνη Α, που βοηθάει στο άσθμα, στην οστεοαρθρίτιδα και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Είναι επίσης καλή πηγή μαγνησίου, που προάγει την καρδιαγγειακή υγεία, καλίου και βιταμίνης C και πολύ καλή πηγή σιδήρου και ασβεστίου.

Θρούμπι

Θρούμπι - Θρούμπα - Γεροντόχορτο - Θρύμπα - Τραγορίγανος - Ζαρμπούνιζαμπούρι - Montana - Thymbra - Hortensis - Spinosa - Cretica - Satureja hortensis. Ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae και το συναντούμε με τις κοινές ονομασίες θρούμπα, γεροντόχορτο, θρούμπι, θρύμπα, τραγορίγανος, ζαρμπούνιζαμπούρι, montana ήthymbra, hortensis, spinosa και cretica. Το θρούμπι είναι επίσης γνωστό με τα ονόματα τραγόχορτο, γεροντόχορτο, σατουρέγια ή θύμβρα , θύμος, έρπυλλος, χαμοθρούμπι και γαϊδουροθυμό. Καθώς επίσης είναι γνωστό και από την αρχαιότητα με το όνομα θύμβρη (Διοσκορίδης, Θεόφραστος). Συνυπάρχει με το θυμάρι και προηγείται χρονικά στην ανθοφορία. Η συγκομιδή αρχίζει συνήθως το δεύτερο χρόνο, συλλέγεται το υπέργειο μέρος σε στάδιο πλήρους άνθησης. Είναι αρωματικό και χρησιμοποιείται περισσότερο στη μαγειρική, στις σαλάτες, τις σάλτσες και τα ψητά. Τα φύλλα τρώγονται ωμά ή μαγειρεμένα. Το θρούμπι χρησιμοποιείται όπως η ρίγανη και το θυμάρι, τρίβεται και φυλάγεται. Μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν σε σαλάτα τα νωπά φύλλα του, που έχουν μια πικρή γεύση.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού ήταν γνωστές από την αρχαιότητα . Δρα ως χωνευτικό χρησίμευε ως αφέψημα για τον πονόλαιμο, το βήχα, τον πονόδοντο και τις πληγές στο στόμα, καθώς και ως απολυμαντικό για διάφορα σκεύη, λόγω των αντιβακτηριδιακών και αντιμικρoβιακών του ιδιοτήτων. το χρησιμοποιούσαν για περιπτώσεις ουρικής αρθρίτιδας, διάρροιας και διακοπής εμμήνων. Βοηθάει παρά πολύ σε πεπτικά προβλήματα, κολικούς και σε αέρια του στομάχου. Ανοίγει την όρεξη, είναι σπασμολυτικό, καταπραΰνει τις νευροπάθειες, τις κρίσεις άσθματος, ενώ διώχνει την αϋπνία. Βοηθάει σε περιπτώσεις αρθριτικών, σε ρευματισμούς και πέτρας στα νεφρά. Οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού ήταν γνωστές από την αρχαιότητα . Οι πατέρες της βοτανοθεραπείας και της φαρμακολογίας, Θεόφραστος και Διοσκουρίδης, αναφέρονται σε αυτό στα έργα τους. Το θρούμπι χρησιμοποιείται επίσης εδώ και 2000 χρόνια στη μαγειρική, καθώς δρα ως χωνευτικό και θεωρείται ιδανικό για όλα τα δύσπεπτα πιάτα. Διαθέτει έντονη γεύση που θυμίζει θυμάρι και ρίγανη. Οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν κρασί αρωματισμένο με θρούμπι, τον θυμβρίτη οίνο.

Γιασεμί

Το γιασεμί ή ίασμος (λατ. Jasminum) ανήκει στην οικογένεια των Ελαιοειδών (Oleaceae). Τα άνθη του είναι λευκά στα περισσότερα είδη αλλά και κίτρινα, λευκά-ροζ, ροζ, γαλάζια και μπλε. Είναι αρωματικά και αναδύουν ένα γλυκό, πολύ ευχάριστο άρωμα. Είναι διακοσμητικό φυτό και καλλιεργείται σε γλάστρες και κήπους. Από το γιασεμί εξάγεται ένα αιθέριο έλαιο γνωστό με την ονομασία ιασμέλαιο που χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία.

Δενδρολίβανο

(Rosmarinus officinalis)

Αρωματικό, αειθαλές φυτό που φτάνει μέχρι το 1 μέτρο ύψος. Πολύκλαδο και πυκνόφυλλο. Τα φύλλα του είναι δερματώδη, γραμμοειδή, γκριζοπράσινα στην επάνω επιφάνεια, λευκά και χνουδωτά στην κάτω. Τα άνθη είναι λευκά ή κυανόλευκα και φύονται στις μασχάλες των φύλλων. Ανθίζει από τα μέσα της άνοιξης μέχρι το φθινόπωρο. Καλλιεργείται σε μεγάλες οργανωμένες σύγχρονες καλλιέργειες σε πολλές χώρες του κόσμου, ενώ σε μικρότερη κλίμακα σε λαχανόκηπους για να χρησιμοποιηθεί στη μαγειρική, είτε σε ανθόκηπους για διακόσμηση. Γνωστό φυτό στην αρχαιότητα όταν οι Αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν σε διάφορες θρησκευτικές τελετές και γιορτές, σε στολισμούς κτηρίων, ναών και ως καύσιμο για θυμίαμα. Η καταγωγή του είναι από τις περιοχές της Μεσογείου. Περιέχει τανίνη και αιθέριο έλαιο, το οποίο εξάγεται με απόσταξη κυρίως από τις κορυφές των ανθοφόρων βλαστών. Τα άνθη του προτιμώνται από τις μέλισσες και γίνονται πηγή για την παραγωγή μελιού. Οι βλαστοί έχουν ένα ευχάριστο άρωμα που μοιάζει με αυτό του τσαγιού και η γεύση τους είναι ελαφρώς πικρή και λίγο καυτερή. Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα του δενδρολίβανου χρησιμοποιούνται ως αρωματικό σε πολλά φαγητά. Στα ψητά δίνει μία ιδιαίτερη γεύση. Στη ζαχαροπλαστική το χρησιμοποιούν κυρίως στα γλυκά του κουταλιού. Από τα φύλλα του δενδρολίβανου εξάγεται ένα υγρό που χρησιμοποιείται στην παρασκευή φαρμάκου για τους ρευματισμούς, για τους διάφορους ερεθισμούς του στόματος καθώς και για το βήχα. Από τους βλαστούς εξάγεται αιθέριο έλαιο που χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στη σαπωνοποιία, καθώς και με κατάλληλη επεξεργασία στην παρασκευή εντομοκτόνων.

Απήγανος

Ο Απήγανος ήταν γνωστός από την αρχαιότητα σαν το φυτό που είναι αντίδοτο στις δηλητηριάσεις που τότε ήταν πολύ συχνές μεταξύ των αντιπάλων βασιλιάδων ή αρχόντων γενικότερα. Μάλιστα ο Αθήναιος έλεγε ότι, ο τύραννος της Ηράκλειας του Πόντου, ο Κλέαρχος, συχνά δηλητηρίαζε στα συμπόσια τους ευγενείς και τους προσκαλεσμένους του και όταν σφάδαζαν από τους πόνους, εκείνος γελούσε. Οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν σαν "αντιμαγικό" φάρμακο γιατί τους θεράπευε όταν πάθαιναν νευρική δυσπεψία τρώγοντας μπροστά σε ξένους. Με άλλα λόγια έτρωγαν αυτό το φυτό όταν τους "μάτιαζαν". Αλλά και ο Πλίνιος στην εποχή της αναγέννησης πίστευε ότι κάνει πολύ καλό στην όραση και οι ζωγράφοι το έτρωγαν με τις χούφτες. Τα φύλλα του έχουν μια ανυπόφορα δυσάρεστη μυρωδιά και ο λαός λέει, "ξορκισμένος σαν τον απήγανο"

Η ομοιοπαθητική χρησιμοποιεί το αιθέριο έλαιο του Απήγανου για τους ρευματισμούς, τις νευραλγίες, τις εμμηνορραγίες, τους κιρσούς και την φλεβίτιδα και για το δυνάμωμα της όρασης. Καθαρίζει τα παράσιτα των εντέρων, τις αμοιβάδες, τις πληγές και τα έλκη, εξοντώνει τις ψείρες, τα τσιμπούρια, τα παράσιτα γενικώς. Ο απήγανος θέλει μεγάλη προσοχή. Μπορεί να φέρει μέχρι δηλητηρίαση. Ακόμα και αν τρίψουμε τα φύλλα του στη χούφτα μας μπορεί να γεμίσουμε φλύκταινες και η φαγούρα είναι ανυπόφορη. Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία, ο απήγανος χρησιμοποιείται ως ένα ισχυρό φάρμακο που δρα αποτελεσματικά ως αντισπασμωδικό, αντιβηχικό και εμμηναγωγό. Πρέπει να χορηγείται σε μικρές δόσεις και προτιμότερο είναι να λαμβάνεται κάτω από την καθοδήγηση ειδικού.

Χαμομήλι

Το χαμομήλι είναι ποώδες φυτό, η επιστημονική ονομασία του οποίου είναι Chamomilla.Το γένος περιλαμβάνει περί τα 70 είδη το γνωστότερο των οποίων του είναι η Chamomilla recutita ή Matricaria chamomilla, ελλ. Χαμαίμηλον το κοινόν ή Ματρικαρία το χαμαίμηλον. Το χαμομήλι έχει ηρεμιστικές, τονωτικές αλλά και αντισηπτικές και εντομοκτόνες ιδιότητες. Δρα επίσης κατά των αερίων των εντέρων. Με απόσταξη των ανθέων λαμβάνεται πολύτιμο αιθέριο έλαιο.

Το Χαμομήλι πήρε το όνομα του από το άρωμά του (μήλο του εδάφους) και ο πρώτος που αναφέρει τις ευεργετικές του ιδιότητες είναι ο Ιπποκράτης (460-370 π. Χ.), ο πατέρας της Ιατρικής που το θεωρούσε εμμηναγωγό και φάρμακο κατά της υστερίας. Το χαμομήλι έχει σημαντικές θετικές επιδράσεις στους οργανισμούς και βοηθά εναντίον διαφόρων παθήσεων. Οι θεραπευτικές του ιδιότητες είναι γνωστές από την αρχαιότητα και βέβαια ο Ιπποκράτης ο πατέρας της Ιατρικής το θεωρούσε ως το πιο θαυματουργό βοτάνι για πολλές περιπτώσεις. Παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιείται ευρέως, οι επιστήμονες ερευνητές συνεχίζουν ν’ ανακαλύπτουν συνεχώς νέα στοιχεία σχετικά με τις ενεργές ουσίες και ιδιότητες που περιέχει, για την βοήθεια παρασκευής διαφόρων σκευασμάτων φαρμακευτικής και καλλυντικής χρήσης. Η πιο διαδεδομένη ιδιότητα του χαμομηλιού είναι η ικανότητα του να ηρεμεί τα νεύρα και να ανακουφίζει και ηρεμεί από τα έντονα προβλήματα που μας απασχολούν καθώς επίσης μας βοηθάει να αντιμετωπίζουμε φυσικά την αϋπνία. Η καταπραϋντική του δράση βοηθάει στην ανακούφιση των παιδιών από τους πόνους της οδοντοφυΐας.

Κουτσουνάδα, κοκκινούδα, παπαρούνα

(Papaver rhoeas)

Το πιο γνωστό είδος στην Ελλάδα είναι η κοινή παπαρούνα των αγρών, επιστημονική ονομασία Μήκων η ροιάς (Papaver rhoeas), ανθίζει δίνοντας μαζί με τις μαργαρίτες ένα χαρακτηριστικό χρώμα στην Ελληνική ύπαιθρο. Η παπαρούνα ήταν ιερό φυτό της θεάς Δήμητρας, καθώς σαν παράσιτο των σιτηρών συμβόλιζε με την παρουσία της τη Δήμητρα, στα ανοιξιάτικα σπαρτά. Απαραίτητη στα Ελευσίνια Μυστήρια όπου οι πομπές στόλιζαν τα αγάλματα της θεάς με άνθη παπαρούνας. Οι αρχαίοι γνώριζαν καλά τις υπνωτικές και ναρκωτικές ιδιότητες του φυτού, καθώς οι γιοι του Άδη ο Ύπνος και ο Θάνατος παριστάνονταν να κρατούν παπαρούνες στα χέρια τους. Είναι προφανής ο συμβολισμός της χρήσης του φυτού καθώς από τον ύπνο που μπορεί να προκαλέσει η κοινή παπαρούνα (Μήκων η Ροιάς Papaver Rhoeas) φθάνουμε στον θάνατο που μπορεί να προκαλέσει η οπιούχος παπαρούνα (Μήκων η υπνοφόρος Papaver somniferum).

Η χριστιανική παράδοση θέλει την παπαρούνα να φυτρώνει κάτω από το σταυρό του Χριστού στο Γολγοθά και να δέχεται τις σταγόνες από το αίμα του Εσταυρωμένου ανάμεσα στα πέταλά της, σταγόνες που της χάρισαν το κατακόκκινο άλικο χρώμα της. Το φυτό καλλιεργείται για τους καρπούς του που από το χυμό τους λαμβάνεται το όπιο και για τα σπόρια του, που δεν έχουν υπνωτικές ιδιότητες, και χρησιμοποιούνται ως μπαχαρικό και ζωοτροφή. Αυτό το είδος παπαρούνας είναι γνωστό από την αρχαιότητα και τα σπόρια της τα χρησιμοποιούσαν ως μπαχαρικό από τα αρχαία χρόνια. Τέτοια σπόρια βρέθηκαν σε ανασκαφές που έγιναν σε παραλίμνιους οικισμούς στην Ελβετία.

Φασκόμηλο

Τα φυτά του είδους Salvia officinalis (ή Dalmatian sage) ανήκουν στο γένος Salvia (φασκόμηλο) και είναι πολυετείς αειθαλείς θάμνοι. Το S. fruticosa είναι γνωστό και ως Greek sage ή Σάλβια η φαρμακευτική ή αλλιώς φασκομηλιά ή αλιφασκιά. Το φασκόμηλο κυρίως βρίσκεται στην Νότια Ελλάδα (Πελοπόννησο- Νησιά), αλλά γενικά στη χώρα μας υπάρχουν 20 είδη φασκόμηλου. Προτιμά ηλιόλουστες περιοχές και πετρώδη, άγονα εδάφη. Θεωρήθηκε ιερό βότανο από τους Έλληνες που το αφιέρωσαν στο Δία και από τους Ρωμαίους που το πήγαν στη Βρετανία. Το φασκόμηλο ήταν γνωστό και στην αρχαιότητα και το αναφέρουν ο Διοσκορίδης, ο Αέτιος, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, οι οποίοι το εκθείαζαν ιδιαιτέρως καθώς το χρησιμοποιούσαν στα δαγκώματα των φιδιών αλλά και γενικά ως τονωτικό του μυαλού και του σώματος. Οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα υποδεχόταν τους άνδρες από τον πόλεμο με ένα ρόφημα από φασκόμηλο για να «διεγείρουν» τη γονιμότητα. Ο Διοσκουρίδης το συνιστούσε για τις αιμορραγίες και για την άτακτη περίοδο. Το φασκόμηλο χρησιμοποιείται από πολύ παλιά για την αντιμετώπιση κρυωμάτων, διάρροιας, εντερίτιδας, πονόλαιμου, δαγκωμάτων από φίδια και καρκίνου. Το φασκόμηλο παράγει και ουσίες που έχουν αντιμικροβιακή δράση, πράγμα που το κάνει χρήσιμο για αντισηπτικές εφαρμογές, όπως σε σκευάσματα προστασίας από μικρόβια, όπως στοματικά διαλύματα. Επίσης χρησιμοποιείται στην αρωματοβιομηχανία και ως αρωματικό στα τρόφιμα. Συνάμα, η αντιοξειδωτική δράση το κάνει χρήσιμο στη βιομηχανία τροφίμων αφού είναι συντηρητικό και αντικαθιστά τα συνθετικά συντηρητικά, στις βιομηχανίες παραγωγής και συσκευασίας προϊόντων τυριών, λαχανικών, επεξεργασμένων τροφών και αναψυκτικών Είναι ιδιαίτερα τονωτικό λόγω της τανίνης που περιέχει.