Το ριζίτικο τραγούδι

Το ριζίτικο τραγούδι δημιουργήθηκε πριν από αιώνες στην ορεινή δυτική Κρήτη. Σε όλα τα χωριά που είναι στους πρόποδες γύρω γύρω των Λευκών Ορέων. Τα γράφανε χωρικοί, αγράμματοι, μα σοφοί. Τα ριζίτικα περιλαμβάνουνε σοφία, λογοτεχνία, ιστορία, πολιτιστική παράδοση και σωστή καθοδήγηση. Ειδικά τα παλαιά ριζίτικα είναι ζωντανά μνημεία και δεν επιδέχονται επεμβάσεις, ούτε στα λόγια ούτε στο σκοπό τους. Δεν ξέρουμε πόσο παλιό είναι το ριζίτικο τραγούδι. Ένα τραγουδάκι πάντως που τραγουδιέται με το σκοπό της στράτας, αναφέρει την άλωση της Αδριανούπολης που έγινε από τους Τούρκους το 1365.

Τα χελιδόνια τση Βλαχιάς και τα πουλιά τση δύσης

Κλαίσιν αργά, κλαίσιν ταχιά, κλαίσιν το μεσημέρι

Κλαίσιν την Αδριανούπολη τη μαυροκουρσεμένη

Απού την εκουρσέψανε τσι τρεις γιορτές του χρόνου

Τω Χριστογέννω για κερί και τω Βαγιώ για βάγια

Και την ημέρα τση Λαμπρής για το Χριστός Ανέστη.

Φωτογραφία:  Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (Nelly's)

«… Έλα λοιπόν από την αρχή να ζήσουμε τα χρώματα, ν΄ανακαλύψουμε τα δώρα του γυμνού νησιού. Θα παίζουμε τον ήλιο μες τα δάχτυλα. Στις εξοχές της ανοιχτής καρδιάς, θα δούνε να ξαναγεννιέται ο κόσμος…

Εμείς τη λέμε τη ζωή, την πιάνουμε απ΄τα χέρια. Κοιτάζουμε τα μάτια της που μας ξανακοιτάζουν. Και αν είναι αυτό που μας μεθάει μαγνήτης, το γνωρίζουμε. Κι αν είναι αυτό που μας πονάει κακό, το ΄χουμε νιώσει. Εμείς τη λέμε τη ζωή πηγαίνουμε μπροστά. Είμαστε από καλή γενιά. Πέστε λοιπόν στον ήλιο να βρει έναν καινούργιο δρόμο, αν θέλει να μη χάσει από την περηφάνια του…»

Οδυσσέας Ελύτης, Ήλιος ο Πρώτος (απόσπασμα).

Φωτογραφία: Frédéric Boissonnas

«Θα βρούμε, εκεί που πάμε, το θεό. Και θα τον βρούμε, όχι όπως τον παριστάνουν όσοι δεν τον είδαν ποτέ τους, ένα ροδομάγουλο γέρο, που κάθεται μακάρια σε πουπουλένια σύννεφα και προστάζει. Μα σα μικρή φωνή που τινάζεται από τα σωθικά μας και σηκώνει πόλεμο.»

Νίκος Καζαντζάκης, « Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» (απόσπασμα)

Φωτoγραφία:  Nelly's  (Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη)

Χαμογελάμε κατά μέσα. Αυτό το χαμόγελο το κρύβουμε τώρα. Παράνομο χαμόγελο, όπως παράνομος έγινε και ο ήλιος, παράνομη και η αλήθεια. Κρύβουμε το χαμόγελο, όπως κρύβουμε στην τσέπη μας τη φωτογραφία της αγαπημένης μας, όπως κρύβουμε την ιδέα της λευτεριάς ανάμεσα στα δύο φύλλα της καρδιάς μας. Όλοι εδώ πέρα έχουμε έναν ουρανό και το ίδιο χαμόγελο. Αύριο μπορεί να μας σκοτώσουν. Αυτό το χαμόγελο, κι αυτόν τον ουρανό, δεν μπορούν να μας τα πάρουν.

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος, Μουσική: Χρήστος Λεοντής, Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης.

Φωτογραφία:  Frédéric Boissonnas

Έπεσε ο άνεμος, σιωπή. Στη γωνιά της κάμαρας, ένα αλέτρι συλλογισμένο, περιμένει τ ΄ όργωμα. Ακούγεται πιο καθαρά το νερό που κοχλάζει στο τσουκάλι. Αυτοί που περιμένουν στον ξύλινο πάγκο, είναι οι φτωχοί, οι δικοί μας οι δυνατοί, είναι οι ξωμάχοι και οι προλετάριοι, κάθε τους λέξη είναι ένα ποτήρι κρασί, μια γωνιά μαύρο ψωμί, ένα δέντρο πλάι στο βράχο, ένα παράθυρο ανοιχτό στη λιακάδα. Είναι οι δικοί μας Χριστοί, οι δικοί μας Άγιοι.

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος. Μουσική: Χρήστος Λεοντής. Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης.

Φωτογραφία: Nelly's  (Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη

Πώς να σωπάσω μέσα μου την ομορφιά του κόσμου; Ο ουρανός δικός μου, η θάλασσα στα μέτρα μου.

Πώς να με κάνουν να τον δω τον ήλιο με άλλα μάτια; Στα ηλιοσκαλοπάτια. Με έμαθε η μάνα μου να ζω…

Στου βούρκου μέσα τα νερά ποια γλώσσα μου μιλάνε αυτοί που μου ζητάνε να χαμηλώσω τα φτερά;

Στίχοι: Κώστας Κινδύνης. Μουσική : Σταύρος Ξαρχάκος. Πρώτη εκτέλεση: Νίκος Ξυλούρης.

Φωτογραφία:  Frédéric Boissonnas

«Δεν ξέρω τι γίνουνταν, την εποχή εκείνη, στα άλλα παιδιά της λευτερωμένης Ελλάδας, μα τα παιδιά της Κρήτης ανάπνεαν έναν αέρα τραγικό στα ηρωικά και μαρτυρικά χρόνια, όταν οι Τούρκοι πατούσαν ακόμα τα χώματά μας και συνάμα άρχιζαν να ακούγονται να ζυγώνουν τα αιματωμένα φτερά της Ελευτερίας. Στην κρίσιμη αυτή μεταβατική στιγμή, τη γεμάτη πυρετό κι ελπίδες, τα παιδιά της Κρήτης γίνουνταν γρήγορα άντρες. Οι ανύπνωτες έγνοιες των μεγάλων γύρα τους για την πατρίδα, για τη λευτεριά, για το Θεό που προστατεύει τους χριστιανούς, για το Θεό που σηκώνει το σπαθί του να διώξει τους Τούρκους, κατασκέπαζαν τις συνηθισμένες χαρές και στεναχώριες του παιδιού.

Από πολύ νωρίς, ζώντας την έτοιμη κάθε στιγμή να ξεσπάσει σύγκρουση, είχαμε ψυχανεμιστεί πως στον κόσμο τούτον δύο μεγάλες δυνάμεις παλεύουν: ο Χριστιανός και ο Τούρκος, το Καλό και το Κακό, η Ελευτερία και η Τυραννία και πως η ζωή δεν είναι παιχνίδι, είναι αγώνας. Και ακόμα τούτο: πως θα έρθει η μέρα που θα Πρέπει να μπούμε και εμείς στον αγώνα. Το ΄χαμε πάρει απόφαση από πολύ μικροί πως ήταν γραφτό μας, αφού γεννηθήκαμε Κρητικοί, το Πρέπει αυτό να κυβερνάει τη ζωή μας».

Νίκος Καζαντζάκης, Ο Καπετάν Μιχάλης (απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου).

Φωτογραφία: Frédéric Boissonnas

«… Παππού που με σπρώχνεις; Κοιτάζω γύρω μου, κοιτάω μέσα μου, η αρετή τρελάθηκε, η γεωμετρία τρελάθηκε, η ύλη τρελάθηκε. Πρέπει πάλι να ΄ρθει ο Νους, ο νομοθέτης, να βάλει καινούρια τάξη, καινούριους νόμους, πιο πλούσια αρμονία να γίνει ο κόσμος.

- Παππού αγαπημένε, είπα δώσε μου μιαν προσταγή.

- Φτάσε όπου μπορείς παιδί μου…

- Παππού, φώναξα τώρα πιο δυνατά, δώσε μου μιαν πιο δύσκολη, πιο κρητικιά προσταγή.

- Φτάσε όπου ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ παιδί μου!...

Νίκος Καζαντζάκης, Αναφορά στον Γκρέκο, (απόσπασμα).

Φωτογραφία: Nelly's  (Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη

«Είσαι ένα φύλλο στο μέγα δέντρο της ράτσας. Να νιώθεις το χώμα, να ανεβαίνει από τις σκοτεινές ρίζες και να απλοματιέται  στα κλαριά και τα φύλλα. Ποιος είναι ο σκοπός σου; Να μάχεσαι να πιαστείς στέρεα από το κλαρί κι είτε σαν φύλλο είτε σαν ανθός είτε σαν καρπός να σαλεύει μέσα σου, να ανανεώνεται και να αναπνέει ολάκερο το δέντρο. Το πρώτο σου χρέος, εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος είναι να παραδώσεις στο γιο σου τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει».

Νίκος Καζαντζάκης

Φωτογραφία: Frédéric Boissonnas

« Άσπρη είσαι σαν τα γάλατα, παχιά σαν το τρυγόνι,

χαρά στο νιο που σ΄ αγαπά και σ΄ αποκαμαρώνει».

Μαντινάδα

Φωτογραφία: Frédéric Boissonnas

«Καλλιά ΄χω εσέ με θάνατον, παρ΄άλλη με ζωή μου,

Για σένα εγεννήθηκε στον κόσμον το κορμί μου.

Εγώ ΄μαι ναι και κοπελιά, και πάλι δεν φοβούμαι,

Και για θανάτους εκατό τον πόθο δεν αρνούμαι».

Ερωτόκριτος  (στίχοι απόσπασμα).

«Πολλά δε θέλει ο άνθρωπος

Να ν΄ήμερος να ΄ναι άκακος

Λίγο φαί, λίγο κρασί

Χριστούγεννα και Ανάσταση»

Οδ. Ελύτης

Φωτογραφία: Nelly's  (Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη)

Οι φωτογράφοι

Η Έλλη Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (1899- 1998) γνωστή ως Nelly's από την αγγλική υπογραφή της υπήρξε πρωτοπόρος φωτογράφος με διεθνή αναγνώριση. Γεννήθηκε στο Αϊδίνη, αλλά έλαβε την πρώτη της μόρφωση στη Σμύρνη, όπου εγκαταστάθηκε αργότερα με την οικογένειά της .Πρόσφυγας ουσιαστικά η Ελληνίδα φωτογράφος απαθανάτισε με ζωντάνια πορτρέτα προσφύγων, ανθρώπων της υπαίθρου, αλλά και σημαντικών προσώπων της εποχής της, όπως ο Κωστής Παλαμάς και ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Ο Frédéric (Fred) Boissonnas  (Φρεντερίκ Μπουασονά ), (Γενεύη 1858 - 1946) ήταν Γαλλοελβετός φωτογράφος, ιδιαίτερα γνωστός για την φωτογραφική τεχνική του αλλά και την εκτεταμένη φωτογράφιση του ελληνικού χώρου για τριάντα περίπου χρόνια. Το έργο του, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον στην Ελλάδα θεωρείται εν γένει «πρωτοποριακό αλλά και καθοριστικό για την εξέλιξη της ελληνικής φωτογραφίας κατά τον 20ό αιώνα» Από το 1913 έως το 1930 επισκέφτηκε πολλές φορές την Ελλάδα και ιδιαίτερα την Κρήτη, απαθανατίζοντας εκπληκτικές και σημαντικές φωτογραφίες.