Τουρκοκρατία

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ (1669-1898 μ.Χ.)

Ο Κρητικός αγώνας και η ένωση

Η άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου ως ύπατου αρμοστή των Μεγάλων δυνάμεων ανοίγει το δρόμο προς την δικαίωση του πολυετή Κρητικού αγώνα. Ο νέος αρμοστής εγκαθίσταται στο προάστιο Χαλέπα των Χανίων με κύριο μέλημα την σωστή λειτουργία της Κρήτης μετά την αυτονομία. Έτσι σχηματίζεται κυβέρνηση και σύνταγμα με τον Ελ. Βενιζέλο ως υπουργό δικαιοσύνης. Ακόμα όμως η ένωση του νησιού με την υπόλοιπη Ελλάδα δεν φαίνεται, αφού κάθε μια από τις μεγάλες δυνάμεις έχει συμφέροντα στο νησί.

Το 1866, με μια νέα μεγάλη επανάσταση, το «δεύτερο '21», όπως ονομάστηκε, αποτελεί την κορυφαία έκφραση του πόθου των Κρητών για ελευθερία και εθνική αποκατάσταση.

Οι Μεγάλες Δυνάμεις, και ιδιαίτερα η Αγγλία και η Γαλλία, είναι από την αρχή αντίθετες με κάθε κίνημα που θα θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μόνο η Ρωσία, που είχε ταπεινωθεί με τον Κριμαϊκό Πόλεμο και τη συνθήκη των Παρισίων (1856), έδειχνε να ευνοεί την επανάσταση της Κρήτης και την υποκινούσε, μάλιστα, μέσω των αντιπροσώπων της στο νησί. Τα πολεμικά γεγονότα αρχίζουν τον Αύγουστο του 1866 με συγκρούσεις στην περιοχή των Χανίων. Κατά τους πρώτους μήνες της επανάστασης διεξάγονταν επικές μάχες σε όλη την Κρήτη. Τα γεγονότα του πρώτου έτους κορυφώνονται με την πολιορκία και το ολοκαύτωμα της ιστορικής Μονής Αρκαδίου (8 Νοεμβρίου 1866).

Παρά τις στρατιωτικές επιτυχίες των Τούρκων, η επανάσταση διατηρήθηκε ζωντανή σε όλη την Κρήτη. Το Μάρτιο του 1867 φτάνει στην Κρήτη ο Ομέρ και αρχίζει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Εντούτοις, οι επιτυχίες του δεν φέρνουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Η μεγάλη κρητική επανάσταση που καθαγιάστηκε με το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, έσβησε την άνοιξη του 1869. Οι προσπάθειες όμως ν’ απαλλαγεί το νησί από την οθωμανική κυριαρχία συνεχίζονται. Στα 1878, η Κρήτη αποκτά αυτονομία. Επαναστατεί για μια ακόμη φορά, τον Ιανουάριο 1897. Όμως, ο άτυχος ελληνοτουρκικός πόλεμος της ίδιας χρονιάς ανάγκασε τους Κρητικούς να δεχτούν την αυτονομία αντί για την ένωση με την Ελλάδα. Στις 3 Νοεμβρίου του 1898, ο τελευταίος επίσημος εκπρόσωπος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας είχε φύγει από το νησί.

Στις 9 Δεκεμβρίου, φτάνει ως ύπατος αρμοστής ο πρίγκιπας Γεώργιος. Η συμπεριφορά του κάνει τους Κρητικούς να πιστέψουν πως στόχος του ήταν η δημιουργία πριγκιπάτου και όχι η ένωση. Ξεκινούν προστριβές που κορυφώνονται όταν ο Γεώργιος καταργεί τον Ελευθέριο Βενιζέλο από σύμβουλο δικαιοσύνης. Στις 10 Μαρτίου του 1905, ξεσπά η επανάσταση στο Θέρισο, στους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Επικεφαλής είναι οι Ελευθέριος Βενιζέλος, Κωνσταντίνος Μάνος και Κωνσταντίνος Χούμης.

Οι ξένες δυνάμεις του νησιού κινούνται εναντίον τους αλλά οι επαναστάτες κρατούν. Μια συνέλευση, στις 30 Ιουνίου του 1906, κηρύσσει την ένωση. Ο Γεώργιος αναγκάζεται να παραιτηθεί. Οι προστάτιδες δυνάμεις επιβάλουν πλήρη αυτονομία στο νησί και ανακοινώνουν πως οι εκεί δυνάμεις τους θα αποχωρήσουν μέχρι τον Ιούλιο του 1909. Στον βασιλιά της Ελλάδας δίνουν το προνόμιο να διορίζει αυτός τον ύπατο αρμοστή. Αυτός στέλνει στο νησί τον πρώην πρωθυπουργό και μελλοντικό πρόεδρο της Δημοκρατίας, Αλέξανδρο Ζαΐμη (1856 - 1936).

Η αποχώρηση των ξένων δυνάμεων έμελλε να ολοκληρωθεί τον Ιούλιο του 1909 χωρίς να έχει πραγματοποιηθεί η ένωση. Οι Κρητικοί έπρεπε να περιμένουν ως τη 1η Οκτωβρίου του 1912. Τότε, οι βουλευτές τους έγιναν πανηγυρικά δεκτοί από τη Βουλή των Ελλήνων. Με τη συνθήκη της Αθήνας, την 1η Νοεμβρίου του 1913, η ένωση επικυρώθηκε και τυπικά...

Τον 17ο αιώνα η ιστορία της Κρήτης παίρνει την πιο δραματική τροπή της ιστορίας της. Στις 23 Ιουνίου 1645 φτάνουν στην Κρήτη 100 πολεμικά πλοία, 350 μεταγωγικά, 50.000 στρατιώτες με αρχηγό τον Γιουσούφ πασά και τον Μουράτ αγά. Αποβιβάζονται στα Χανιά και πολιορκούν το φρούριο από στεριά και θάλασσα. Οι πολιορκημένοι ζητούσαν βοήθεια από τον Ενετικό στόλο που βρισκόταν στην Σούδα, αλλά μάταια. Η πόλη παραδίνεται στις 22 Αυγούστου 1645 με όρους που οι Τούρκοι δεν τήρησαν. Σιγά σιγά όλος ο νομός πέφτει στα χέρια των Τούρκων, εκτός από τα Σφακιά. Στις 13 Νοεμβρίου πέφτει και το Ρέθυμνο. Στις 27 Δεκεμβρίου παραδίνεται και ο Χάνδακας, το τελευταίο προπύργιο αντίστασης. Από 500.000 κατοίκους που είχε το νησί πριν τον πόλεμο, περιορίζεται στους 50.000. Οι πόλεις καταστράφηκαν, ο Χριστιανισμός είναι υπό διωγμό, ενώ όλη η περιουσία περιέρχεται στα χέρια του Σουλτάνου.

Η πρώτη επαναστατική δραστηριότητα γίνεται 23 χρόνια μετά από την κατάκτηση της Κρήτης με την επανάσταση του Μοτσενίγου στις 17 Ιουλίου 1692 που όμως καταπνίγηκε. Η επανάσταση του Δασκαλογιάννη που ξεκίνησε στα Σφακιά το 1770 με τη βοήθεια των Ρώσων έχει την ίδια κατάληξη. Στις 21 Μαΐου 1821 μετά από συνέλευση στα Σφακιά αποφασίζεται και οργανώνεται η επανάσταση. Οι μάχες που γίνονται είναι τρομερές. Οι Έλληνες ολοένα και κερδίζουν έδαφος, με τους Τούρκους όμως για αντίποινα να σφάζουν γυναικόπαιδα. Πρώτα ελευθερώνεται το δυτικό μέρος και σιγά σιγά οι επαναστάτες προχωρούν προς το κέντρο. Βλέποντας οι Τούρκοι ότι δεν μπορούν να υποτάξουν τους επαναστάτες ζητούν βοήθεια από την Αίγυπτο. Έτσι στις 28 Μαΐου 1822 ο Μωχάμετ Άλη μαζί με πολυάριθμο στρατό και στόλο αποβιβάζεται ανενόχλητος στην Σούδα. Τον Νοέμβριο του 1822 ο Εμμανουήλ Τομπάζης φτάνει στην Κρήτη. Ο νέος αρμοστής όμως αποδεικνύεται μοιραίος για την εξέλιξη της επανάστασης και στις 12 Απριλίου 1824 ο Τομπάζης φεύγει από την Κρήτη και μαζί με αυτόν σβήνει και η επανάσταση. Το 1832 ο Σουλτάνος δωρίζει την Κρήτη στον Αιγύπτιο Μεχμέτ Αλή. Οι εξεγέρσεις όμως των Κρητικών αναγκάζουν τον Αλή να δώσει στον πληθυσμό αρκετά προνόμια. Το 1840 η Κρήτη ξαναπερνά στην τουρκική κυριαρχία. Με την συνθήκη των Παρισίων το 1856 οι Κρητικοί αποκτούν κάποια προνόμια που όμως πολλές φορές παραβιάζονται. Στις 21 Αυγούστου 1866 αποφασίζεται νέα επαναστατική δράση που βρίσκει τους Κρητικούς με παλαιό οπλισμό και λιγότερους σε αριθμό από τους κατακτητές . Οι Κρητικοί όμως ήξεραν τον τρόπο να αντιστέκονται.

Αγωνιστές της επανάστασης

Χάλης Βασίλειος

(1785 – 1846)

Γεννήθηκε στο χωριό Επανωχώρι της περιοχής Σελίνου του νομού Χανίων. Υπήρξε ένας από τους κυριότερους υποκινητές και αρχηγούς της επανάστασης του 1858. Μυήθηκε στα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας και το 1820 πρωτοστάτησε στην οργάνωση του επαναστατικού αγώνα και πήρε μέρος στη σύνοδο των Σφακίων, στη διάρκεια της οποίας αποφασίστηκε η έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων στο νησί. Από τότε πολέμησε σε διάφορες μάχες στις επαρχίες Κυδωνίας, Αποκορώνου και Κισάμου και διακρίθηκε για τις στρατιωτικές του ικανότητες. Στη συνέχεια πολέμησε, μαζί με άλλους Κρητικούς, στην Πελοπόννησο εναντίον του Ιμπραήμ και, όταν γύρισε στην Κρήτη, συνέχισε τον αγώνα εναντίον των Τούρκων έως το 1830. Το 1841 ξαναγύρισε στην Κρήτη με σκοπό να πάρει μέρος στον νέο ξεσηκωμό της. Διακρίθηκε επίσης στην επανάσταση του 1878, την επανάσταση του 1889 και την τελευταία του 1895-1897. Κατά την επανάσταση του 1896-1897 εξελέγη Γενικός Αρχηγός Σελίνου. Μετά τον τερματισμό των επιχειρήσεων εγκαταστάθηκε στην Πρόνοια του Ναυπλίου, όπου και πέθανε με τον βαθμό του υποστρατήγου.

Κωνσταντίνος Μπασιάς

(1826 – 1916)

Γιος του Νικόλαου Μπασιά. Ήταν ένας από τους πρώτους υποκινητές και τους κυριότερους αρχηγούς της επανάστασης του 1858.

Η μεγάλη του δραστηριότητα σημειώθηκε στην επανάσταση του 1866-69, κατά την οποία διετέλεσε οπλαρχηγός της επαρχίας του και διακρίθηκε σε πολλές μάχες για τη σύνεση, τη στρατιωτική εμπειρία και τον ηρωισμό του.

Επίσης διακρίθηκε ως αρχηγός στις επαναστάσεις του 1878, του 1889 και του 1896-97.

Μιχαήλ Κόρακας

(1797 - 1882)

Γεννήθηκε στην Πόμπια της Μεσσαράς με το όνομα Μιχάλης Καρούζος.

Η επωνυμία "Κόρακας" του αποδόθηκε ως ένδειξη της επιθετικότητας που έδειχνε ο πατέρας του και αργότερα ο ίδιος εναντία στους Οθωμανούς κατακτητές.

Αγωνίστηκε στην Κρητική Επανάσταση το 1834, το 1841,και του 1866.Κήρυξε την Επανάσταση του 1878 και κατόπιν τιμήθηκε από το βασιλιά Γεώργιο στην Αθήνα και τον πατριάρχη Αλεξάνδρειας.

Πέθανε από καρδιακά προβλήματα στην Πόμπια, το Σεπτέμβριο του 1882.