Από το 1.600 π.χ. οι κάτοικοι της Κρήτης γνώριζαν το ψυχαγωγικό αυτό άθλημα και το είχαν κατατάξει ανάμεσα στις αγαπημένες δραστηριότητες των βασιλικών οικογενειών.
Μέχρι την εποχή του μεσαίωνα, το πνευματικό αυτό παιχνίδι σκέψης και αυτοσυγκέντρωσης εξακολουθούσε να ονομάζεται «Ζατρίκιον». Όπως και σήμερα, είχε 64 τετραγωνάκια, όπου καθένα αντιστοιχούσε σε μια ξεχωριστή περιοχή του βασιλείου. Όπως είναι φυσικό, ο βασιλιάς δεν έπρεπε με κανένα τρόπο να χάσει, έστω και μια περιφέρεια από το βασίλειό του, γιατί τότε πια θα έμενε μόνος κι έρημος, χωρίς καλλιεργήσιμη γη και υπηκόους. Η λέξη Ζατρίκιον είναι ξεκάθαρα αρχαιοελληνική και ετυμολογικά προέρχεται από δύο λέξεις, το επιτακτικό μόριο «ζα-» και του ρήματος τριάζω ή τριάσσω. Το επιτακτικό μόριο «ζα» είναι πολύ γνωστό και το χρησιμοποιούμε σε πολλές λέξεις και έχει ως στόχο να ενισχύει το δεύτερο συνθετικό της λέξης. Για παράδειγμα ζά(μ)πλουτος ή ζάπλουτος δηλαδή ο πολύ πλούσιος, ο πάμπλουτος, ο βαθύπλουτος. Επίσης το ρήμα τριάζω ή τριάσσω ή τριάττω σημαίνει νικώ. Και τριαγμός σημαίνει νίκη. Ζατριάζω σημαίνει υπερνικώ ή κατανικώ.
150 αθλήματα και επιτραπέζια παιχνίδια στην Αρχαία Ελλάδα
Κατά την αρχαιότητα, όπως και στη σύγχρονη εποχή, το παιχνίδι αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι τόσο της παιδικής ζωής όσο και της καθημερινότητας των ενηλίκων. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν ποικίλα παιχνίδια, ατομικά και ομαδικά, όπως, επίσης, είχαν στην κατοχή τους και πλήθος αντικειμένων που χρησίμευαν ως παιχνίδια, τα λεγόμενα αθύρματα. Αρχαία παιχνίδια βρέθηκαν σε τάφους, οικισμούς ή ιερά. Ανάμεσά τους, κούκλες, μπάλες, γιογιό, σβούρες, τροχοί, κούνιες, τραμπάλες, πλοιάρια ή αμαξάκια κλπ. Πολύτιμες πληροφορίες μας προσφέρουν οι περιγραφές σε αρχαίες πηγές και οι απεικονίσεις σε αγγεία, ειδώλια και γλυπτά.
Δημοφιλέστατο παιχνίδι για τα κορίτσια από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα παραμένουν οι κούκλες (πλαγγόνες). Έχουν σωθεί πήλινες, οστέινες ή ακόμα και μαρμάρινες κούκλες, ενώ υπήρχαν και άλλες από πιο φθαρτά υλικά όπως ξύλο, κερί, γύψο ή ύφασμα. Παιχνίδια όπως η σβούρα (η στρόβιλος, ο στρόμβος), ο τροχός (τσέρκι) ή το γιογιό ήταν γνωστά σε παιδιά και νέους κατά την αρχαιότητα. Η ίυγγα, το σημερινό «κουμπί», ήταν ξύλινος, συνήθως, τροχίσκος που τον είχαν περάσει σε κλωστή, με την περιστροφή της οποίας παρήγαγε οξύ συριστικό ήχο. Οι παραστάσεις σε αγγεία φανερώνουν ότι και η κούνια (αιώρα) ή η τραμπάλα (βραχιόνιος αιώρα) ήταν επίσης δημοφιλής.
Διαδεδομένα ομαδικά παιχνίδια για παιδιά στην αρχαιότητα, ήταν και όσα παίζονταν με καρπούς, κότσια (αστραγάλους) ή μπάλες. Σήμερα εξακολουθούν να παίζονται παιχνίδια, όπως οι καβάλες ή το πισωκαβαλίκεμα, δηλαδή ο λεγόμενος στην αρχαιότητα εφεδρισμός, το κρυφτό (η αποδιδρασκίνδα), το κουτσό (ο ασκωλιασμός), τα αγάλματα (η ακινητίνδα), το μπιζ (ο κολλαβισμός) και η τυφλόμυγα (η μυίνδα ή χαλκή μυία). Ως αγαπημένο παιδικό παιχνίδι αναφέρεται και η μπάλα (δηλαδή η σφαίρα), που συντροφεύει και τους ενήλικες σε ποικίλα παιχνίδια.
Για τους μεγαλύτερους σε ηλικία υπήρχαν και επιτραπέζια παιχνίδια με τη βοήθεια κύβων (ζαριών). Σε γενικές γραμμές θύμιζαν τα σημερινά πνευματικά παιχνίδια, όπως η τρίλιζα, η ντάμα ή το σκάκι, που παίζονται μόνο με πιόνια.
Παιδικά κειμήλια από το Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου Κρήτης.
Έλληνες αεί παίδες…
Πλάτωνας
«Μέγα ζατρίκιον» στην Κνωσό
Κνωσός 1878, πριν ακόμη η Κρήτη απαλλαγεί ολοκληρωτικά από την τουρκική κατοχή, ο Ηρακλειώτης Μίνως Καλοκαιρινός κάνει τις πρώτες εκσκαφές φέρνοντας στο φως την Κνωσό. Το Μάρτιο του 1900 ο sir Arthur Evans συνεχίζει το έργο και μεταξύ άλλων ανακαλύπτει το ¨Μέγα Ζατρίκιον" δηλαδή μια μεγάλη πλάκα από Ελεφαντόδοντο και πέτρα μπλε χρώματος με γυάλινη επικάλυψη και χρυσά φύλλα. Ένας άβακας διαστάσεων 104Χ61 εκατοστά με 4 πιόνια. Το «Μέγα Ζατρίκιον» ήταν ένα βασιλικό παιχνίδι ανάλογο με το σύγχρονο σκάκι και γι’ αυτό ο χώρος που ανακαλύφθηκε ονομάστηκε «Διάδρομος του Ζατρικίου».
Πανελλήνια Ομοσπονδία
Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων