Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ
Η ολοκλήρωση του κόσμου
Μύθοι και πραγματικότητα
Σύμφωνα με τη Γένεση, ο Θεός είναι ο μοναδικός και Παντοδύναμος Δημιουργός του παντός και όλων των έμβιων όντων. Ότι υπάρχει στη γη, αποτελεί έργο ενός Όντος, το οποίο δεν αρκέστηκε μόνο στη δημιουργία του κόσμου, αλλά συνεχίζει να εξασφαλίζει τη συνέχεια της πορείας του, να δίνει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να σκέφτεται, την ικανότητα να ζει, να δίνει δύναμη στους σπόρους να βλασταίνουν και να ρυθμίζει την πορεία του σύμπαντος. Σύμφωνα λοιπόν με τη Γένεση:
Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε τον ουρανό και τη γη. Η γη όμως ήταν έρημη, ασχημάτιστη και σκοτεινή. Τότε είπε ο Θεός: « Να γίνει φως». Και έγινε φως. Ο Θεός είδε ότι το φως ήταν καλό και το χώρισε από το σκοτάδι. Το φως το ονόμασε ημέρα και το σκοτάδι νύχτα.
Μετά είπε ο Θεός: « Στερέωμα να γίνει στα νερά ανάμεσα, για να χωρίζει νερά από νερά».
Έτσι και έγινε. Δημιούργησε ο Θεός το στερέωμα και χώρισε τα νερά που ήταν κάτω από αυτό, από εκείνα που ήταν πάνω από αυτό. Και ονόμασε ο Θεός το στερέωμα ουρανό. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Δεύτερη ημέρα. Τότε είπε ο Θεός: « Να συναχθούν σε έναν τόπο τα νερά που είναι κάτω από τον ουρανό, και να φανεί η στεριά». Έτσι κι έγινε. Τα νερά που ήταν κάτω από τον ουρανό συνάχθηκαν στον τόπο τους, και φάνηκε η στεριά. Κι ονόμασε ο Θεός γη τη στεριά, και το σύναγμα των υδάτων το είπε θάλασσες.
Μετά είπε ο Θεός: « Να πρασινίσει η γη. Να βλαστήσουν πάνω σε αυτήν χορτάρια που να βγάζουν σπόρους, και καρποφόρα δέντρα, που ανάλογα με το είδος τους να κάνουν καρπούς, οι οποίοι να περιέχουν τους σπόρους τους». Έτσι και έγινε. Πρασίνισε η γη, βλάστησε χορτάρια και καρποφόρα δέντρα. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Τρίτη ημέρα.
Τότε είπε ο Θεός: « Να γίνουν φωτεινά σώματα στο στερέωμα του ουρανού, για να χωρίζουν την ημέρα από τη νύχτα, για να είναι σημάδια για τις εποχές, τις ημέρες και τα έτη, ώστε από το στερέωμα του ουρανού να φωτίζουν τη γη». Έτσι κι έγινε. Δημιούργησε ο Θεός τα δύο μεγάλα φωτεινά σώματα- το μεγαλύτερο για να κυριαρχεί την ημέρα, και το μικρότερο για να κυριαρχεί τη νύχτα. Δημιούργησε και τα αστέρια. Και τα έβαλε όλα στο στερέωμα του ουρανού για να φωτίζουν τη γη, για να κυριαρχούν την ημέρα και τη νύχτα να χωρίζουν το φως από το σκοτάδι. Ήρθε το βράδυ, ήρθε το πρωί. Τέταρτη ημέρα.
Τότε είπε ο Θεός: « Να γεμίσουν τα νερά με ζωντανές υπάρξεις και να πετάνε πτηνά πάνω από τη γη προς το στερέωμα του ουρανού». Έτσι δημιούργησε ο Θεός τα μεγάλα κήτη και όλα τα είδη των ζωντανών οργανισμών. Τα ευλόγησε όλα ο Θεός και τους είπε: « Να πολλαπλασιάζεστε και να γεμίζετε τα νερά των θαλασσών και τα πτηνά ας πληθαίνουν πάνω στη γη»…
Η γέννηση του κόσμου στη μυθολογία
Η Θεογονία είναι επικό ποίημα του Ησιόδου που περιγράφει, σε αντίθεση με τις κοσμογονίες άλλων ανατολικών λαών, την καταγωγή των θεών της ελληνικής μυθολογίας όπως αυτοί γεννήθηκαν και διαμορφώθηκαν στην ανθρώπινη αντίληψη κατόπιν πρώιμων παρατηρήσεων μαζί με τη Γη (Γαία), τους ποταμούς, την απέραντη θάλασσα, τα λαμπρά άστρα και τον πλατύ υπεράνω όλων ουρανό. Θεωρείται ότι γράφτηκε μετά τα Ομηρικά έπη τα οποία αποτελούν πηγή του έργου υπολογίζοντας θεωρητικά γύρω στο 1000 - 700 π.Χ. Η Θεογονία του Ησιόδου αποτελεί μια σημαντικότατη πηγή για την αρχαία ελληνική μυθολογία.
Ο Ησίοδος στη Θεογονία, εξηγεί ότι αυθόρμητα εμφανίστηκε το Χάος που γέννησε την πρώτη θεϊκή Τριάδα, την Γη, ως έννοια της ύλης, τον Τάρταρο ως έννοια του χρόνου και του θανάτου και τον Έρωτα, ως έννοια της δημιουργίας.
Στη συνέχεια, από το Χάος ξεπήδησε το Έρεβος και η Νύχτα. Από την ένωση της Νύχτας με το Έρεβος γεννήθηκαν ο Αιθέρας και η Ημέρα. Η Γη γέννησε τον Ουρανό, τα Όρη και τον Πόντο. Ο Ουρανός ζευγάρωσε με τη Γαία και γεννήθηκαν 12 Τιτάνες: ο Ωκεανό, ο Κόιος, ο Κρείος, ο Υπερίων, ο Ιαπετός, η Θεία, η Ρέα, η Θέμις, η Μνημοσύνη, η Φοίβη, η Τηθύς και ο Κρόνος, 3
Κύκλωπες: ο Βρόντης ο Στερόπης και ο Άργης και τέλος 3 Εκατόγχειρες: ο Βριαρέας, ο Κόττος και ο Γύγης. Αυτή υπήρξε η πρώτη γενιά. Στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν την κατάσταση του κόσμου, την τάξη και την αρμονία, οι Έλληνες φαντάστηκαν έναν τιτάνιο αγώνα ανάμεσα στις παλιές θεότητες που είχαν ξεπεραστεί και σε νέους θεούς που βρίσκονταν πιο κοντά στον άνθρωπο. Οι νέοι αυτοί θεοί τους οποίους ο Ησίοδος αποκαλεί Ολύμπιους επειδή πριν εγκατασταθούν στον ουρανό κατοικούσαν στον Όλυμπο, ήταν αρχικά έξι, η Εστία, η Δήμητρα, η Ήρα, ο Ποσειδών και ο Ζευς, ο οποίος στη συνέχεια απέκτησε την πρωτοκαθεδρία. Σύμφωνα λοιπόν με την ελληνική μυθολογία, στην αρχή Ουρανός και Γη αποτελούσαν ένα και το αυτό ον. Ζούσαν αγκαλιασμένοι σε ένα τεράστιο σώμα. Έπειτα αποσπάστηκαν και από τον διαχωρισμό αυτό γεννήθηκε ο κόσμος. Από τότε πασχίζουν να ξανασμίξουν. Η γη πλησιάζει τον ουρανό με τις βουνοκορφές , ενώ τα όρη της πλήττονται από τους κεραυνούς. Ο ουρανός προσπαθεί να ακουμπήσει τη γη με τα βαριά του σύννεφα, τις καταιγίδες και τις αστραπές. Η βροχή διεισδύει στα σπλάχνα της και τα γονιμοποιεί. Αργότερα, μόλις μορφοποιηθούν , η Γη τα γεννά και τα βοηθά να αναπτυχθούν. Η γη, πιο κοντά στους ανθρώπους, εξανθρωπίστηκε και ταυτίστηκε με μια γιγάντια γυναίκα. Η σάρκα της είναι το έδαφος, τα οστά της είναι οι πέτρες, τα μαλλιά της τα φυτά και τα δέντρα, το αίμα της τα ποτάμια που τη διασχίζουν. Μια αστείρευτη πηγή ζωής και αφθονίας. Για να μπορεί όμως η γη να τεκνοποιεί, να παράγει και να πολλαπλασιάζει, έχει ανάγκη από μια γενεσιουργό αρχή, η οποία δεν είναι άλλη από τη βροχή. Ο Ουρανός πλημμυρίζει τη Γη με τη βροχή του και το γονιμοποιό αυτό νερό γεννά αναρίθμητες μορφές. Έτσι το νερό αναγνωρίζεται ως το πρωταρχικό στοιχείο των απαρχών του κόσμου. Οι πρώτοι έμβιοι οργανισμοί εμφανίστηκαν στα βάθη των θαλασσίων εκτάσεων. Και τα πρώτα αμφίβια από τα βάθη των υδάτων αναδύθηκαν για να μπορέσουν στη συνέχεια να αποκτήσουν αέρια αναπνοή και επίγεια ζωή. Άλλωστε, και ο ίδιος ο ανθρώπινος οργανισμός εξακολουθεί, μέσα από την εξέλιξη του εμβρύου και τον έμμηνο κύκλο της γυναίκας, να διατηρεί τα ίχνη της υδάτινης προέλευσης της ζωής. Στην αρχαία Ελλάδα, οι θνητοί θεωρούσαν και τιμούσαν τους ποταμούς ως έμβια όντα. Τους λάτρευαν αλλά παράλληλα φοβόντουσαν το ρεύμα τους, το καταρρακτώδες νερό τους, το βάθος τους, τη δύναμή τους. Έτσι οι ποταμοί, άλλοτε ζωοδότες και άλλοτε καταστροφείς, χορηγοί της ζωής και του θανάτου, διαδραματίζουν στη μυθολογία πρωταρχικό ρόλο. Σιγά – σιγά οι άνθρωποι έμαθαν να αποφεύγουν ή να προβλέπουν την οργή του ουρανού, να εξημερώσουν τη γη και τα ποτάμια, ποτέ όμως δεν μπόρεσαν να δαμάσουν την αφρισμένη θάλασσα.
Ο άνθρωπος…
Οι πρώτες ύλες των θεών και οι ανθρώπινες γαστρονομικές δημιουργίες
Κάποια στιγμή το σύμπαν διαμορφώθηκε. Τώρα πλέον διαθέτει έναν ουρανό, μια γη, πολύ νερό και αέρα. Διαθέτει επίσης ζωή, που αποτελείται από φυτά και δέντρα που μεγαλώνουν, όντα που περπατούν, πετούν και κολυμπούν, αλλά και θεούς που τα επιβλέπουν. Όλα είναι διευθετημένα και ρυθμισμένα ώστε να επιτρέπουν τη ζωή, την ανάπτυξη, τον πολλαπλασιασμό αλλά και το θάνατο. Το μόνο που έλειπε ήταν να δημιουργηθεί ο άνθρωπος, για τον οποίον άλλωστε επινοήθηκε το σύμπαν. Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε ως το τέλειο ον που θα μπορούσε να εκπροσωπήσει και να υπηρετήσει το θεό. Όμως όπως κάθε τελειότητα, έτσι και η συγκεκριμένη δεν είχε διάρκεια. Οι πρώτοι αυτοί άνθρωποι επέδειξαν εγωισμό, αδηφαγία, απληστία και προκάλεσαν καταστροφές που τους έκαναν να υποφέρουν. Ο κατακλυσμός, είτε ως θεϊκή τιμωρία είτε ως γεωλογικό φαινόμενο, τερμάτισε τη μέχρι τότε ανθρώπινη ιστορία. Μια από τις βασικές αιτίες του κατακλυσμού ήταν η εξολόθρευση και στη συνέχεια η αναγέννηση της ανθρωπότητας. Σε όλους τους μύθους σχετικά με τον κατακλυσμό, εμφανίζεται σταθερά ένα ζευγάρι επιζώντων, που αναλαμβάνει την υποχρέωση να αναδημιουργήσει τον κόσμο. Πάντως η ανθρωπότητα, όπως εμείς την ξέρουμε σήμερα, είναι μετα-κατακλυσμική. Όλοι οι άνθρωποι που ζουν σήμερα στη γη είναι απόγονοι του Νώε ή των άλλων διασωθέντων. Και στην μετά κατακλυσμό εποχή, ο άνθρωπος κυριαρχεί στη γη. Παραμένει βασιλιάς της Κτίσης και βασιλεύει επί των άλλων ζώων, πάντα όμως με την επίβλεψη, συνδρομή και βοήθεια των θεών. Οι θεοί εκτός από το να απονείμουν στον άνθρωπο τον τίτλο του βασιλιά της γης, του προσφέρουν και διάφορα ευεργετήματα, που, χωρίς αυτά δεν θα μπορούσε να υπάρξει πολιτισμός. Οι θεοί γέμισαν τις θάλασσες και τους ποταμούς με ψάρια, χάρισαν γονιμότητα στους αγρούς, δημιούργησαν τους σπόρους και με διάφορες επινοήσεις, μεταβίβασαν στους ανθρώπους τα βασικά εργαλεία, όπως το αλέτρι, το ζυγό, το καλούπι, το μυστρί και άλλα βασικά εργαλεία επιβίωσης. Ήταν από τα πιο απλά δώρα που μπορούσε να προσφέρει ένας θεός. Μεταξύ των δώρων που προσέφεραν οι θεοί, συγκαταλέγονται και το σιτάρι, η ιατρική και η μαντική, η φωτιά, η γραφή, οι τέχνες κλπ. Ο άνθρωπος πάντα έβλεπε στους θεούς, οντότητες γεννημένες για χάρη του, οντότητες που υπήρχαν για να του προσφέρουν ζωή, πάθος, λύτρωση και σωτηρία. Έτσι οι άνθρωποι συνέλαβαν τις θεότητές τους, ως όντα ανεξάντλητης γονιμότητας με άφθονα πλούτη στη διάθεσή τους. Η Δήμητρα προστάτευε τη Γεωργία, η Άρτεμη προσέφερε το κυνήγι, ο θεός Πάνας καθοδηγούσε τους κτηνοτρόφους, η Εστία προστάτευε την οικογένεια, ο Ποσειδώνας κυριαρχούσε στις θάλασσες, ο Ασκληπιός γιάτρευε τους ανθρώπους, ο Απόλλωνας τους ηρεμούσε με τη μουσική, ο Ήφαιστος τους έμαθε τη φωτιά και πώς να τη χρησιμοποιούν. Έτσι οι Έλληνες είχαν ένα πλεονέκτημα. Να διδαχθούν από τους θεούς και να αξιοποιήσουν τις πρώτες ύλες που τους πρόσφερε η Μητέρα-Γη. Εφοδιασμένοι με αυτά οι Έλληνες από πολύ νωρίς επιδόθηκαν σε γαστριμαργικές δημιουργίες. Για τους προγόνους μας η φύση ήταν η τροφός τους και για το λόγο αυτό τη θεωρούσαν ιερή. Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα στο φυσικό περιβάλλον αποτελούσε αντικείμενο ενδιαφέροντος των θεών και είχε την επιδοκιμασία ή την αποδοκιμασία τους. Οι θεοί ανακηρύχθηκαν προστάτες του φυσικού περιβάλλοντος, της γης, των δασών, των ποταμών, της θάλασσας, των ζώων, των δέντρων. Οι στενές σχέσεις που είχαν οι αρχαίοι και η θρησκεία τους με τον κόσμο των φυτών αποτυπώνεται στη λέξη Χλωρίδα, που ήταν το όνομα της θεάς της βλάστησης. Για τη συντήρηση και την ανάπτυξη της βλάστησης, που απαιτεί πολύπλοκες φυσικές διεργασίες, όπως η ρύθμιση της βροχής, της υγρασίας, του ηλιακού φωτός, του ανέμου, αλλά και της εναλλαγής των εποχών. Η θεά Χλωρίδα, είχε τη βοήθεια πολλών θεϊκών πλασμάτων, όπως των Ωρών, του Ζέφυρου, των Ωκεανίδων, του Απόλλωνα, της Άρτεμης, της Δήμητρας, της Περσεφόνης κλπ. Η κατανάλωση των φυτών της γης και η μαγεία της μαγειρικής, αποκαλύφθηκαν με τη χρήση της φωτιάς που μέχρι τότε, τη γνώριζαν μόνο από τις φωτιές που άναβαν οι κεραυνοί του Δία. Η ανακάλυψη της φωτιάς συνέπεσε με την περίοδο των παγετώνων. Χάρη στη φωτιά σώθηκε ο άνθρωπος και αυτή ήταν δώρο του Προμηθέα που την πήρε από τους θεούς. Η κατασκευή λίθινων εργαλείων και ο έλεγχος της φωτιάς είναι αναμφισβήτητα τα δύο μεγαλύτερα γεγονότα στην τεχνολογική εξέλιξη των πρωτόγονων ανθρώπων. Γρήγορα η φωτιά διαδόθηκε και έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης τεχνολογίας, καθώς άρχισε να αξιοποιείται όχι μόνο για ζεστασιά αλλά και για μαγείρεμα της τροφής, φωτισμό και δημιουργία νέων σκευών και αντικειμένων. Το μαγείρεμα άλλαξε και τις κοινωνικές συνήθειες του ανθρώπου ο οποίος ξεκίνησε να μοιράζεται την τροφή του γύρω από τη φωτιά. Οι πρόγονοί μας, 2,5 εκατομμύρια χρόνια έως 12.000 χρόνια πριν, βάσιζαν τη διατροφή τους σε λαχανικά, φρούτα, καρπούς, ρίζες και κρέας. Δημητριακά, πατάτες, ψωμί και γάλα δεν υπήρχαν. Με την ανάπτυξη της γεωργίας, περίπου 10.000 χρόνια πριν, η διατροφή μας εξελίχθηκε για να περιλάβει τις τροφές που σήμερα θεωρούμε βασικά προϊόντα. Σύμφωνα με τη μυθολογία, οι θεοί έστελναν τον Αρίσταιο, γιο του Απόλλωνα, να διδάξει την τυροκομία στους Έλληνες, ενώ από την Οδύσσεια του Ομήρου μαθαίνουμε για τον Κύκλωπα Πολύφημο και την τυροκομική τέχνη του, όπου δίνει περιγραφές των τυριών που ωρίμαζαν μέσα στη σπηλιά του. Γύρω στα 3000 π.Χ. στο τέλος της νεολιθικής εποχής, το κρασί, το μέλι, διάφορα λαχανικά, κρεμμύδια και καρότα θα προσθέσουν γεύση στα φαγητά, ενώ το καρπούζι, τα μανιτάρια και αργότερα το ρύζι, θα εμπλουτίσουν τη διατροφή των ανθρώπων εκείνης της εποχής.
Μινωική διατροφή
Πριν από 5.000 χρόνια ένας λαμπρός πολιτισμός άνθησε στην Κρήτη. Πρόκειται για το μινωικό πολιτισμό που πήρε το όνομά του από το βασιλιά Μίνωα. Στα μινωικά ανάκτορα οι ανασκαφές έφεραν στο φως μεγάλα πιθάρια για την αποθήκευση του λαδιού, του κρασιού, των οσπρίων και του μελιού, ενώ σε εικονογραφικές παραστάσεις αποκαλυπτόταν ο πλούσιος κόσμος των αρωματικών φυτών και των βοτάνων της Κρήτης. Πριν από 5.000 χρόνια είχε ξεκινήσει η καλλιέργεια της ελιάς ενώ πριν από 4.000 – 3.700 χρόνια, είχε αρχίσει ήδη η συστηματοποίηση της παραγωγής ελαιολάδου.
Οι Μινωίτες από νωρίς είχαν εντάξει το κρέας και το ψάρι στη διατροφή τους. Εικονογραφίες της εποχής δείχνουν ότι το κυνήγι συχνά είχε τελετουργικό χαρακτήρα και ήταν φορτισμένο με θρησκευτικούς και κοινωνικούς συμβολισμούς. Η ανακάλυψη της κεραμικής, στη νεολιθική εποχή, 8500 – 4000 πΧ. Δημιούργησε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μέσων παραγωγής κρασιού, αφού τα αγγεία και οι στάμνες εξασφάλιζαν την αποθήκευση και διατήρησή του. Αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι την περίοδο 1900 – 1700 π.Χ. οι Κρητικοί είχαν ανακαλύψει και το δημοφιλές απόσταγμα της τσικουδιάς. Από τη μινωική εποχή ήταν γνωστή και η χρήση μπαχαρικών και αρωματικών φυτών, όπως το θυμάρι, η ρίγανη, ο άνηθος, το δεντρολίβανο, ο μάραθος κ.ά. διαδεδομένοι ήταν επίσης και αρκετοί χυμοί και αφεψήματα, όπως χυλός εξ βοτρύων, χυλός εξ απιών, δηλαδή χυμοί από σταφύλι και αχλάδι, καθώς και ζωμοί από πιπέρι, κύμινο, γλυκάνισο, αμύγδαλα, διαλυμένα σε νερό και μέλι. Στο μινωικό τραπέζι, σημαντική θέση είχαν και τα γλυκά, όπως, κίτρο ψημένο με μέλι, ξερά σύκα με μέλι και καρύδια, κυδωνόπαστο, πολτός σύκου, πάστελλο, πλακόπιτα, λαλάγγια, σησαμάτο αλλά και ένα γλυκό που έμοιαζε με το σημερινό μπακλαβά και το έλεγαν γάστριν. Το τυρί, το γιαούρτι, τα όσπρια, το ελαιόλαδο, τα λαχανικά, τα φρούτα και οι ξηροί καρποί, ήταν τα βασικά προϊόντα που κατανάλωναν καθημερινά, μαζί με μικρές ποσότητες ψωμιού, πλιγουριού, ρυζιού, πατάτας και δημητριακών. Λίγες φορές τη βδομάδα κατανάλωναν κρέας, πουλερικά, ψάρια και αυγά. Σήμερα η Κρήτη διαθέτει μια από τις πιο εύγεστες και υγιεινές κουζίνες στον κόσμο, και έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και κυρίως στην μινωική εποχή.
Πανελλήνια Ομοσπονδία
Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων
Π.Ο.Π.Κ.Σ.
