Το λιομάζεμα   

Ένα – ένα μαζεύαμε εμείς τον λιόκαρπο, από χάμω, από πάνω ή από τη σκάμνα. Δεν αφήναμε να χαθεί ούτε μια ελίτσα. Τους θάμνους εγυρίζαμε που ήταν κοντά στην ελιά, μήπως μας κρύβεται εκεί καμιά ελίτσα. Λίαν πρωί βρισκόμαστε οικογενειακώς στην ελιά. Για τα μωρά κάναμε κούνιες από κλαδί σε κλαδί. Όλη η οικογένεια, όλες τις ώρες που είχε φως η μέρα. Με το σύστημα που μαζεύαμε τότε, δεν καταφέρναμε να συμπληρώσουμε, τις πιο πολλές φορές, ένα φορτίο λιόκαρπο για το γαϊδουράκι μας. Όποιος δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να μαζέψει ο ίδιος τις ελιές του, έβαζε μαζώχτρες και τους έδινε από τρία καλάθια που μαζεύανε το ένα το ένα ή και από εφτά τα δύο. Στο Ροδάκινο που έβγαζε πολύ λάδι, φέρνανε καμιά φορά γυναίκες από ξένα χωριά και τους παρείχανε φαί και ύπνο και μια οκά λάδι την ημέρα. Τις λέγανε οκαδαριές. Το λιομάζεμα άρχιζε εντός του Οχτωβρίου, παλαιότερα. 

 

Επεξεργασία ελαιοκάρπου

 

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, εδιατηρούντανε σε πολλά χωριά τα πρωτόγονα ελαιουργεία. Εγώ στον τόπο μου επρόλαβα τα ερείπιά τους και ακόμα με τις περιγραφές των γεροντότερων, μπορώ να τα περιγράψω:  Για να αλέθονται οι ελιές, για στρώση είχανε μια μεγάλη πέτρα, γιατί τότε δεν είχανε τσιμέντα και μόνο με μονοκόμματη πέτρα μπορούσανε να κάμουνε στρώση που να μην χάνεται το λάδι. Ένα μεγάλο μύλο βάζανε και ο άξονάς του στηριζότανε από τη μια άκρη σε ένα ξύλο, που έστεκε όρθιο στη μέση της στρώσης και από την άλλη άκρη επερίσσευε πολύ προς τα έξω και από τον άξονα που περίσσευε, έσπρωχνε ένας άντρας με το στήθος και τα χέρια του και γύριζε το μύλο και άλεθε τις ελιές. Το μέρος του άξονα που περίσσευε το λέγανε σταβάρι. Ένας άλλος πετούσε τις ελιές από λίγες – λίγες. Όταν τα ιπποκίνητα ελαιουργεία αντικαταστήσανε τα αλετριγουδιά, η εξέλιξη στην επεξεργασία του ελαιοκάρπου ήτανε σημαντική. Φάμπρικα το λέγανε αυτό το ελαιουργείο, ευρωπαϊκά. Είχε βίντσι και ήτανε ιπποκίνητο…

Απόσπασμα από την ΚΡΗΤΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ του Κανάκη Ι. Γερωνυμάκη.