Η επεξεργασία του μαλλιού
Aργαλειός
O αργαλειός είναι το σημαντικότερο εργαλείο υφαντικής γνωστό από πολύ παλιά. Aναφέρεται από τον Όμηρο ως ιστός. H Πηνελόπη ύφαινε τη μέρα και ξεΰφαινε τη νύχτα για να ξεγελά έτσι τους μνηστήρες ώστε να την περιμένουν ώσπου να τελειώσει το «διασίδι της». Eπίσης, η θεά Aθηνά στην αρχαιότητα προστάτευε την υφαντική τέχνη γι’ αυτό ονομαζόταν Eργάνη Aθηνά. Kάποτε σχεδόν όλα τα σπίτια, ειδικότερα των μη αστικών περιοχών είχαν αργαλειό στο σπίτι, μετατρέποντας ένα δωμάτιο σε υφαντουργικό εργαστήρι. Tο στήσιμο του αργαλειού στο σπίτι, ήταν σημαντική υπόθεση αφού ήθελε σταθερότητα και ζύγισμα για να μην μετατοπίζεται με τα τραντάγματα από τις κινήσεις της υφάντρας. Oι πρώτες ύλες για την ύφανση ήταν το μαλλί, που ήταν και η σπουδαιότερη. Tο βαμβάκι, το οποίο εμφανίστηκε στην Eλλάδα τον 2ο αι. και το λινάρι που οι γυναίκες οι ίδιες θέριζαν όπως το σιτάρι, το έκαναν δεμάτια και το άφηναν μέσα στο νερό για μέρες μέχρι να μαλακώσει. Tο λινάρι είχε την πιο επίπονη διαδικασία μέχρι να γίνει λεπτό νήμα. Aπό το λεπτό νήμα έφτιαχναν τα εσώρουχα και τα πουκάμισα και από τοχοντρό τα σακιά, τις τσαντίλες και τα καραβόπανα.
Απαραίτητο προϊόν για τη γυναίκα το μαλλί. Με αυτό έφτιαχνε την προίκα του κοριτσιού, τις κουβέρτες του σπιτιού, τις κάπες των ανδρών, τα δραπόδια (στρώματα), τα σακούλια κλπ. Η γυναίκα έξαινε τα μαλλιά με τα χειρόχτενα. Πρόκειται για ξύλινα εργαλειάκια στην άκρη των οποίων είναι στερεωμένα δυο σειρές μεγάλα δόντια και τραβούσε το μαλλί το ένα χειρόχτενο από το άλλο κι εκεί γίνεται και ο διαχωρισμός. Τα πιο καλά μαλλιά, οι αλεκατισιές, προορίζονταν για το στημόνι, ενώ τα χοντρότερα, τους κόμπους, τα προόριζαν για φάδια. Οι ξάστρες ήτανε δυο ταβλάκια 0,40 Χ 0.40 που είχανε εκατοντάδες δοντάκια κάθε μια τους. Τη μια στερέωναν στα πλευρά της καρέκλας με τα δόντια προς τα πάνω. Έβαζαν απάνω τα μαλλιά και μετά τραβούσανε από πάνω την άλλη και τα ξαίνανε. Τις αρνιές (τα αρνίσια μαλλιά) ξαίνονται με το ντοξάρι. Έτσι το λέγανε επειδή είχε σχήμα τόξου. Κορδόνι του κάνανε με λουρί από δέρμα κατσίκας. Το λουρί το βάζανε στο νερό να μαλακώσει καλά και μετά το στρίβανε να γίνει στρογγυλό και το κρεμούσανε με βάρος να γίνει ίσιο. Είχαν και ένα ξυλάκι που το λέγανε λαγούτο, που είχε μεγάλο σκούλο. Όπως τραβούσανε το κορδόνι με το λαγούτο, με τις εκτινάξεις εξαίνοντο τα μαλλιά. Όταν η γυναίκα κλώθει το νήμα τυλίγεται στο αδράχτι. Το νήμα για να σταθεροποιείται στο αδράχτι, έχει στο πάνω μέρος το αγκινάρι. Ένα τενεκεδένιο καπελάκι με κατσούνι. Κάτω έχει το αδράχτι ένα στρόγγυλο πήλινο ή ξύλινο βαρίδιο για να διευκολύνει την περιστροφική κίνηση του αδραχτιού. Το λέγανε σφεντύλι. Το τυλιγάδι είναι κανονισμένο να βγάζει τα μονά ίσα ίσα, να εφαρμόζονται στην ανέμη. Όσο νήμα γεμίζει το αδράχτι το λένε ‘’ ένα μονό’’. Η γυναίκα κάθεται πάνω στο κόπανο για να το σταθεροποιεί. Το κόπανο έχει μια βαθιά τρύπα τυφλή. Εκεί περιστρέφεται ο άδραχτος και τυλίγει στο μασούρι το φάδι. Για να κρατιέται το μασούρι στο πάνω μέρος του άδραχτου, είχανε ένα σπάγκο δεμένο πάνω και με τις πρώτες τυλιξιές το έπιανε το φάδι και το συγκρατούσε.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΧΙΚΟ...
Σαΐτα
H σαΐτα ήταν μυτερό ξύλινο εργαλείο υφαντικής που είχε το σχήμα βάρκας. Ήταν μέρος του κλασικού υφαντικού αργαλειού που στη μέση του υπήρχε το καρούλι με το νήμα για το εύκολο πέρασμα του υφαδιού ανάμεσα από τις κλωστές του στημονιού.
Aνέμη
H ανέμη ήταν ένα ξύλινο εργαλείο που περιστρεφόταν για το ξετύλιγμα της κούκλας του νήματος του αργαλειού.
Συχνά οι νοικοκεράδες εκάνανε νυχτέρι. Εμαζεύονταν 3,4,5 σε ένα σπίτι και με το φως του λύχνου, η μια έκλωθε, η άλλη έπλεκε, η άλλη εμπάλωνε παλιά ρούχα, ενώ η άλλη έραβε καινούργια με τη βελόνα της. Εκαθίζανε μέχρι βαθιά νύχτα για να βγαρτίσουνε, ενώ τη μέρα προγραμματίζανε σε ποιας το σπίτι θα κάνανε το επόμενο νυχτέρι.
Το νυχτέρι
Λανάρι
Tο λανάρι ήταν ξύλινο εργαλείο υφαντικής που επεξεργαζόταν το μαλλί. Δύο σειρές με χοντρές βελόνες στερεωμένες στην πάνω πλευρά, χρησίμευαν για να ξαίνουν (λανάρουν) το μαλλί.
Πανελλήνια Ομοσπονδία
Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων