Σεπτέμβριος
Ο πρώτος μήνας του Φθινοπώρου.
Ο ένατος μήνας του Γρηγοριανού ημερολογίου. Η ονομασία του προέρχεται από το septem (επτά), καθώς στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο έβδομος μήνας.
Με την προσθήκη του Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου στην αρχή του χρόνου, ο Σεπτέμβριος μετακινήθηκε στην ένατη θέση διατηρώντας όμως το όνομά του. Στο ρωμαϊκό εορτολόγιο ο Jupiter, ο Ζεύς πατήρ, θεός του ουρανού και της θύελλας, εορταζόταν την 15η ημέρα του μήνα με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια. Τον 4ο αιώνα μ.Χ. ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού αλλά και του πολιτικού έτους, επειδή η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της Ινδικτιώνος. Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί και σήμερα να γιορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου ως αρχή της Ινδίκτου. Η Ινδικτιών ήταν μια αστρονομική χρονική περίοδος 15 ετών. Καθιερώθηκε στα χρόνια των Ρωμαίων, λόγω κάποιου φόρου, ο οποίος διατάχτηκε να πληρώνεται κάθε δεκαπέντε χρόνια. Γι αυτό και η ετυμολογία της λέξης είναι λατινική και προέρχεται από το «indictio», όπως ονόμαζαν οι Ρωμαίοι τη «διαταγή». Το 462 μ.Χ., για να συμπίπτει η πρώτη του έτους με την πρώτη του μήνα, η εκκλησιαστική πρωτοχρονιά μετατέθηκε την 1η Σεπτεμβρίου. Διευκρινίζεται ότι η πρωτοχρονιά της 1ης Ιανουαρίου έχει Ρωμαϊκή προέλευση και ήρθε στην Ορθόδοξη Ανατολή κατά τα νεότερα χρόνια. Λόγω της γιορτής του Τιμίου Σταυρού, αλλά και του τρύγου, ο Σεπτέμβρης λέγεται και Σταυρός, Σταυριάτης, Σταυρίτης, Σποριάρης, Τρυγητής, Τρυγομηνάς αλλά και Ορτυκολόγος λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν νότια.
Τα λαογραφικά του Σεπτεμβρίου
Ο «άγιος» Σεπτέμβρης
των σχολείων
Παλαιότερα, την επομένη του Σταυρού, άνοιγαν τα σχολεία. «Κύριε ο Θεός ημών, ο φως οικών απρόσιτον, η πηγή της σοφίας και της γνώσεως…». Πρώτη μέρα στη μάθηση και με τον αγιασμό σηκώνεται η αυλαία της νέας σχολικής χρονιάς. Ο «άγιος» Σεπτέμβρης των σχολείων, χαρμόσυνος, αισιόδοξος αλλά και με τις αγωνίες και τα πάθη του.
Οι γειτονιές στο πόδι, φώναζαν στα παιδιά «καλοστρατιά» και «καλή προκοπή».
Οι γιορτές του Σεπτέμβρη
Την 1η του Σεπτέμβρη, του Αγίου Συμεών, οι έγκυες απέχουν από κάθε εργασία για να μην γεννηθεί το παιδί με το σημάδι του αγίου Συμεών. Οι προληπτικοί έλεγαν πως η μέρα αυτή θεωρείται η ημέρα του Χρονογράφου, γιατί πίστευαν ότι ο Χάροντας έγραφε όσους θα πεθάνουν στη διάρκεια του χρόνου. Έτσι έσπαζαν ρόδια για να ξορκίσουν το κακό. Στις 2 Σεπτεμβρίου είναι του αγίου Μάμαντος, του άγιου βοσκού που εικονίζεται με το στραβοράβδι στο χέρι. Αυτή τη μέρα οι τσοπάνηδες γυρίζουν στα σπίτια και μοιράζουν γάλα, γιαούρτι και τυρί. Στις 8 του μήνα είναι τα Γενέθλια της Παναγίας, ενώ στις 14 είναι η ύψωση του Τιμίου Σταυρού, η μεγαλύτερη γιορτή του Σεπτεμβρίου. Στις 15 γιορτάζουν ο άγιος Νικήτας, ο άγιος Βησσαρίων και ο άγιος Πορφύριος. Στις 17 γιορτάζουν η αγία Σοφία και οι θυγατέρες της, Πίστη, Αγάπη και Ελπίδα. Ο άγιος Ευστάθιος γιορτάζει στις 20, ο άγιος Φώτιος στις 22 και στις 26 ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος ή Καλαθάς όπως έλεγαν οι γεωργοί γιατί κάποτε ο άγιος αυτός έφτιαχνε τα καλάθια τους για να τρυγήσουν τα αμπέλια τους. Τέλος στις 27 Σεπτεμβρίου γιορτάζει ο άγιος Νέστορας.
Αγροτικές εργασίες και λατρευτικά έθιμα
Ο τρύγος είναι από τις μεγαλύτερες στιγμές του Σεπτεμβρίου. Παλαιότερα μόλις πέρναγε του Σταυρού, ξεκινούσαν όλοι μαζί για τα αμπέλια, μαζί με τα μουσικά όργανα, αφού ο τρύγος ήταν σκληρή εργασία αλλά και χαρά. Ξεκινούσαν το χάραμα, τρυγούσαν μέχρι να πέσει το φως και το βράδυ ακολουθούσε γλέντι με κρασί, τσίπουρο αλλά και φρέσκο μούστο και χυμούς από τα σταφύλια. Με το που έμπαινε ο Σεπτέμβρης, οι ζευγάδες άρχιζαν τις ευχές για την καλή χρονιά της σποράς και των προϊόντων, αφού αυτός ο μήνας ήταν ο πρώτος του γεωργικού χρόνου.
Οι γεωργοί την πρωτομηνιά έκαναν αγιασμό, ξεχώριζαν και ευλογούσαν τον πρώτο σπόρο και περίμεναν τα πρωτοβρόχια. Ήξεραν ότι ο χειμώνας πλησιάζει και έπρεπε να σπείρουν βιαστικά τους δημητριακούς καρπούς, να μαζέψουν το βαμβάκι, ενώ οι μελισσοκόμοι να μεταφέρουν τις κυψέλες τους σε πιο ασφαλές μέρος. Προετοιμασία ξεκινούσαν και οι τσοπάνηδες στα ορεινά, αφού τον άλλο μήνα και πριν του Αι-Δημήτρη, έπρεπε μαζί με τα κοπάδια τους να αποχωριστούν τις «θερινές τους κατοικίες».
Ο Σεπτέμβριος θεωρείται ο μήνας των παζαριών. Οι ήπιες μέρες του αλλά και η ολοκλήρωση της συγκομιδής πολλών γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, ευνοεί τις εμποροπανηγύρεις. Στο μεταξύ όσο τελείωνε ο τρύγος, τόσο φούντωναν τα γλέντια στα σπίτια των τρυγητάδων που επέστρεφαν από το αμπέλι. Τελειώνοντας τον τρύγο έφερναν μαζί τους, από τα αμπέλια, πρασινάδες και κισσό και τσαμπιά μεγαλοστάφυλα με τα κληματόφυλλα και τα κρεμούσαν στους τοίχους στις πόρτες και τα παράθυρα. Έκαναν και στεφάνια που τα φορούσαν στα κεφάλια των κοριτσιών…
Κρασοβάρελα
Πρόκειται για βαρέλια που τοποθετούσαν αποκλειστικά κρασί. Είχαν σχήμα κυλινδρικό και μια κάνουλα για να μεταγγίζεται το κρασί.
Νταμουζάνα ή νταμιτζάνα
Η νταμιτζάνα χρησιμοποιείται για την αποθήκευση και συντήρηση υγρών και κυρίως ποτών. Για περισσότερη ασφάλεια τοποθετείται μέσα σε ψάθινο ή πλαστικό πλέγμα.
Παγούρι
Το παγούρι το χρησιμοποιούσαν κυρίως για μεταφορά υγρών και κυρίως κρασιού και τσίπουρου. Κατασκευαζόταν συνήθως από κράμα μολύβδου και κασσίτερου που το έχυναν σε καλούπι.
Παλιό πατητήρι σταφυλιών
Πανελλήνια Ομοσπονδία
Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων
Π.Ο.Π.Κ.Σ.
