Ο δεύτερος μήνας του έτους έχει διάρκεια 28 ημερών στα κοινά έτη και 29 στα δίσεκτα. Όπως ο Ιανουάριος, προστέθηκε και αυτός στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο γύρω στο 700 π.Χ., από τον Νουμά Πομπίλιο, αρχικά ως ο δωδέκατος μήνας. Ήταν ο τελευταίος μήνας του ρωμαϊκού έτους, άρα μήνας διαβατήριος, μήνας μετάβασης από τον ένα μήνα στον άλλο. Όταν το 153 π.Χ., ο Ιανουάριος ορίστηκε πρώτος μήνας του πολιτικού έτους, ο Φεβρουάριος καθιερώθηκε ως ο δεύτερος. Στα λατινικά η λέξη Φεβρουάριος (februarius) προέρχεται από το ουσιαστικό februum, που σημαίνει καθαρμός, κάθαρση, λόγω των θρησκευτικών εορτών εξαγνισμού και καθαρμού (Februa ή Februatio) που τελούνταν στη Ρώμη στη διάρκεια του μήνα. Στην Ελλάδα έχει πάρει πολλές λαικές ονομασίες, που οι περισσότερες σχετίζονται με τη μικρή του διάρκεια. Μικρός, Κουτσός, Κουτσοφλέβαρος, Φλιάρης, Γκουζούκης, αλλά και κλαδευτής, επειδή θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για το κλάδεμα των δέντρων. Το Φλεβάρης προέρχεται από τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά που αναβλύζουν στη διάρκειά του από τις πολλές βροχές, ενώ η γιορτή του Αγίου Τρύφωνα την 1η του μήνα του έδωσε και το όνομα «Αϊ-Τρύφωνας». Η παρανόηση του λαού ότι τα δίσεκτα έτη είναι γρουσούζικα - «κι αν έρθουν χρόνια δίσεχτα και μήνες οργισμένοι», όπως λέει το δημοτικό τραγούδι - πιθανά να προέρχεται από τη λανθασμένη αντίληψη της ετυμολογίας και της ορθογραφίας του πρώτου συνθετικού της λέξης «δίσεκτο». Δηλαδή αντί του σωστού «δις» (που σημαίνει δύο φορές) να εννοείται λανθασμένα το αχώριστο προθεματικό μόριο «δυς» που έχει την έννοια της δυστυχίας, «της δυσκολίας, της κακής καταστάσεως ή του απευκταίου αποτελέσματος». Ο Φεβρουάριος μάλιστα θεωρείται και προπομπός της άνοιξης, σύμφωνα και με την παροιμία «Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει».
Μαζί με την οργιάζουσα φύση έρχονται και οι οργιαστικές τελετουργίες της Αποκριάς.
«Κύριο χαρακτηριστικό των εορτών αυτών είναι η μεταμφίεση (μασκαράδες, καρναβάλια), το γλέντι, οι βωμολοχίες και τα σκώμματα, που σκοπό έχουν να ξυπνήσουν τις δυνάμεις της γονιμότητας. Αρχίζουν με το Τριώδιο, κορυφώνονται τις Αποκριές (την Κυριακή της Κρεοφάγου και, κυρίως, της Τυρινής) και τερματίζονται την Καθαρή Δευτέρα, με έξοδο στο ύπαιθρο, με φαγοπότι και “σαρακοστιανά” (λαγάνες, δηλαδή άζυμα, παστά ψάρια, ταραμά, τουρσιά, φρέσκα κρεμμυδάκια και σκόρδα), με χορούς και χαρταετούς». (Χριστόφορος Μηλιώνης). Στα Ψυχοσάββατα οι ψυχές κάθονται επάνω στα δέντρα και τα βλαστάρια του αμπελιού, γι’ αυτό δεν κόβουν ως τότε βλαστάρια, μήπως πέσουν οι ψυχές που είναι καθισμένες επάνω σε αυτά και κλάψουν.
Σύμφωνα με τον Γεώργιο Δημητροκάλλη, «τούτο το κάθισμα των ψυχών πάνω στα δέντρα έχει ρίζες προχριστιανικές, κι έχουμε παραστάσεις αρχαίες, κι ακόμα και χριστιανικές, κι ας μην το ‘χει στις διδαχές του ο χριστιανισμός. Αυτό γιατί αυτές οι δοξασίες είναι πανάρχαιες και οικουμενικές, αποκαλούν μάλιστα των φύλλων του δάσους το θρόισμα, ψυχοθρόισμα, μουρμούρισμα των ψυχών». Αλλά και η επόμενη ημέρα, η Καθαρά Δευτέρα, παρ’ όλα τα νηστίσιμα φαγητά της, δεν είναι παρά «μία προέκταση της αποκριάτικης περιόδου, με κύρια στοιχεία την αθυροστομία, τα αλληλοπειράγματα, τα σκώμματα, τη σάτιρα, που σε κανέναν δεν προκαλούν ενόχληση, αλλά, αντίθετα, όλοι τα επιδιώκουν, για το καλό», όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης.
Κι έτσι με γέλιο και τραγούδια και το πέταγμα χαρταετών αποχαιρετούσαν την Αποκριά:
«Επέρασε η Αποκριά με λύρες με παιχνίδια
και μπήκε η Σαρακοστή μ’ ελιές και με κρομμύδια» και
«Τ’ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν’ ο Κρέας, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
στον τρανό τον πλάτανο να μάσουμε Στεκούλα».
Καρναβάλι στην Αθήνα, πίνακας του Νικολάου Γύζη. 1892.
Τα λαογραφικά του Φεβρουαρίου
Προσωποποίηση του Φεβρουαρίου. Ψηφιδωτό από παλαιοχριστιανικό κτίριο στη Θήβα, αρχές 6ου αι. μ.Χ.
Οι περισσότερες γιορτές του μήνα είναι αφιερωμένες στους γεωργούς και στους κτηνοτρόφους.
Την 1η του μήνα γιορτάζει ο άγιος Τρύφωνας, προστάτης των αμπελιών. Στις 2 Φεβρουαρίου είναι η γιορτή της Παναγίας της Υπαπαντής, προστάτιδας των μυλωνάδων. Στις 3 του μήνα γιορτάζει ο άγιος Συμεών, προστάτης των εμβρύων και στις 10 ο Άγιος Χαράλαμπος ο οποίος θεωρείται ότι προστατεύει από την πανώλη και γενικά θεωρείται προστάτης της υγείας των ανθρώπων. Στις 11 Φεβρουαρίου γιορτάζει ο άγιος Βλάσιος, ο ποιμενικός άγιος που προστατεύει τα ποίμνια από τα άγρια σαρκοβόρα, ενώ στις 19 γιορτάζει η Αγία Φιλοθέη.
Αυτό το μήνα στην Κρήτη, οι αγρότες προετοιμάζουν τα χωράφια για να σπείρουν τα ανοιξιάτικα σιτηρά, κλαδεύουν αμπέλια και δέντρα, σβαρνίζουν τα χωράφια και οι κτηνοτρόφοι καθαρίζουν τα μαντριά. Στην κρητική γη αφθονούν κυρίως τα πορτοκάλια, τα λεμόνια, τα μήλα, τα λάχανα και τα καρότα.
Η γονιμότητα αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της λατρευτικής πρακτικής στα πλαίσια της Αρχαίας Ελληνικής Θρησκείας. Η γονιμότητα της Φύσης, για την ικανοποίηση των αναγκών του καρποσυλλέκτη, του κυνηγού και του αλιέα, η γονιμότητα των αγρών και των κοπαδιών, αλλά και η γονιμότητα των ανθρώπων, για την αύξηση και την διαιώνιση του είδους. Με το κριτήριο της γονιμότητας ερμηνεύεται όλος ο διάχυτος ερωτισμός της Ελληνικής Μυθολογίας.
Η προέλευση των καρναβαλικών εθίμων των ημερών μας, που εντοπίζονται στον Ελλαδικό χώρο, έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στις Διονυσιακές γιορτές όπως τα Ανθεστήρια, κτλ. Τα Ανθεστήρια ήταν ετήσια γιορτή της αναγέννησης της φύσης και γιορτή των νεκρών προς τιμή του Λιμναίου Διονύσου και του Xθόνιου Eρμή. Γίνονταν στην Αθήνα κατά τον μήνα Aνθεστηριώνα (τέλος Φεβρουαρίου – αρχές Μαρτίου) επί τρεις ημέρες.
Πανελλήνια Ομοσπονδία
Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων
Π.Ο.Π.Κ.Σ.
