Η Κρήτη στην ιστορική χαρτογραφία
Πως φαντάζονταν τη γη πριν δημιουργηθούν οι πρώτοι χάρτες;
Από τη στιγμή που ο άνθρωπος βρέθηκε στα σπήλαια προσπάθησε να αποτυπώσει στα τοιχώματα τη σκέψη του για τον κόσμο που ζει και τον περιβάλει. Πρώτα η φαντασία, μετά οι εξερευνήσεις, οι πρώτες ανακαλύψεις , μέχρι να γεννηθεί η χαρτογραφία. Η Γη είναι επίπεδη με σχήμα κυκλικού δίσκου. Γύρω από αυτόν τον δίσκο τρέχουν ήρεμα τα βαθειά νερά ενός ποταμού που, διαγράφοντας κύκλο γύρω από τη Γη, ξαναγυρίζουν συνεχώς στον εαυτό τους. Ο ποταμός αυτός είναι ο Ωκεανός κι όλα τα νερά που υπάρχουν στη Γη έχουν την αρχή τους σε αυτόν.
Στα χρόνια του Αριστοτέλη η ύπαρξη και χρήση χαρτών είναι γενικευμένη, με ισχυρότερο επιχείρημα το γεγονός πως αναφέρονται μαθητές του να κληροδοτούν στην σχολή του τους γεωγραφικούς τους χάρτες. Την εποχή εκείνη οι χάρτες είχαν κυκλικό σχήμα και ήταν επίπεδοι, καμωμένοι σε ξύλο ή σε χαλκό, με την Ελλάδα στο μέσο και τους Δελφούς στο κέντρο τους. Η εκστρατεία του Μ. Αλέξανδρου στην Ασία έδωσε μία ακόμη ώθηση στην χαρτογραφία με τον περίπλου του Περσικού κόλπου από τον Νέαρχο.
Ο παλαιότερος χάρτης του κόσμου, δημιουργήθηκε από τους Βαβυλώνιους τον 6ο αιώνα π.Χ. και απεικονίζει την Βαβυλώνα να περιβάλλεται από μια κυκλική μάζα γης με αρκετές πόλεις πάνω της. Προφανώς, πρόκειται για μάλλον συμβολικό χάρτη, παρά για μια προσπάθεια ρεαλιστικής απεικόνισης του κόσμου. Δεν περιλαμβάνει άλλωστε τις περιοχές λαών όπως οι Πέρσες και οι Αιγύπτιοι. Το πρώτο μέρος του χάρτη είναι δημιούργημα του Αναξίμανδρου, ο οποίος αποτύπωσε τον τότε γνωστό κόσμο σε κυκλική μορφή, θεωρώντας ως κέντρο του κόσμου το Αιγαίο πέλαγος. Έναν αιώνα αργότερα, ο έλληνας φιλόσοφος Ποσειδώνιος δημοσίευσε το έργο του για τον «ωκεανό και τις γύρω περιοχές», που όχι μόνο ενσωμάτωσε τις έως τότε γνωστές επιστημονικές μετρήσεις, αλλά σημείωσε και τις πολιτικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των περιοχών του κόσμου. Επιπλέον, κατόρθωσε να υπολογίσει σχεδόν με απόλυτη ακρίβεια την περιφέρεια της Γης. Τον 2ο αιώνα μ.Χ., ήταν η σειρά του Πτολεμαίου να συνεισφέρει στην χαρτογραφία και να δημιουργήσει τον πρώτο χάρτη με γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Πέρασαν δέκα ολόκληροι αιώνες μέχρι τον 12ο αι., να ανακινηθεί το ενδιαφέρον της ανθρωπότητας για τους χάρτες και την επιστήμη τους. Το 1154, ο Άραβας γεωγράφος Muhammad al-Idrisi δημιούργησε τον έως τότε ακριβέστερο χάρτη του κόσμου, ο οποίος αποτυπώνει την Ευρασία στο σύνολό της. 14ος αιώνας μ.Χ. Ο πρώτος «παγκόσμιος Άτλας» του 16ου αιώνα, ονομάστηκε «Θέατρο του Κόσμου» και συνοδευόταν από βιβλίο με αναλυτικότερους χάρτες. Στις αρχές της Ελληνιστικής περιόδου η χαρτογραφία έκανε βήματα μπροστά με περισσότερα πλέον δεδομένα, ενώ απέκτησε και καινοτόμους εκπροσώπους. Ο πρώτος που ξεχώριζε από την εποχή εκείνη είναι ο Δικαίαρχος από την Μεσσήνη της Σικελίας, μαθητής του Αριστοτέλη, ο οποίος ήταν ο πρώτος λιμενογράφος-χαρτογράφος που τοποθέτησε σε χάρτη δύο γραμμές διαχωριστικές, ανάλογες με τον σημερινό παράλληλο και τον μεσημβρινό, που διασταυρώνονταν τότε στην Ρόδο της Δωδεκανήσου. Ένας δεύτερος εκπρόσωπος της επιστημονικής γεωγραφίας-χαρτογραφίας, ίσως σημαντικότερος από τον πρώτο, ήταν ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (276π.Χ.-196 π.Χ.). Λίγο πριν η Μεσόγειος θάλασσα και οι περί αυτήν χώρες μετατραπούν σε έδαφος της Ρωμαϊκής επικράτειας, η χαρτογραφία και η γεωγραφία είχαν ακολουθήσει συγκεκριμένους εξελικτικούς δρόμους, προσπαθώντας παράλληλα να απαντήσουν και στα προαιώνια ερωτήματα περί κοσμολογίας.
ΙΣΤΟΡΙΑ...
Αυτήν την εικόνα για τον τότε γνωστό κόσμο μας δίνουν οι διαχρονικοί στίχοι της «Ιλιάδας» του Ομήρου, αποδεικνύοντας παράλληλα πως οι προβληματισμοί για την μορφή που εκείνος είχε υπήρχαν στην Ελλάδα από τα αρχαϊκά χρόνια. Ο μεγάλος ποιητής στα Έπη του παραθέτει πλήθος γεωγραφικών πληροφοριών και στοιχείων, που σχεδόν επαληθεύονται στην περιοχή του Αιγαίου πελάγους. Το πιθανότερο είναι πως ο Όμηρος, τον οποίο ο Στράβων εκτιμούσε απεριόριστα θεωρώντας τον «πατέρα της γεωγραφίας», κατέγραφε με την ποίησή του τις γνώσεις των Ιώνων. Για την «στρογγυλότητα» της Γης μιλούσε ο Πυθαγόρας ο Σάμιος το 530 π.Χ., μαζί του συμφωνούσε κι ο μαθητής του Παρμενίδης από την Ελέα. Υστερότερα ο Δημόκριτος αντιμετώπιζε με κριτικό πνεύμα την «κυκλικότητα» του πλανήτη μας κι υποστήριζε περισσότερο πως εκείνος είχε ελλειπτικό σχήμα. Όπως κάθε επιστήμη σε αυτόν τον κόσμο, έτσι και η «γνώση της οικουμένης», γεννήθηκε από φιλοσοφικά ερωτήματα κι ανησυχίες. Ο περίφημος ιστορικός και γεωγράφος Στράβων αναφέρει ως πρώτο χαρτογράφο τον Αναξίμανδρο τον Μιλήσιο, μαθητή του συντοπίτη του Θαλή, που υπήρξε ένας από τους Επτά Σοφούς της αρχαιότητας. Ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος στον Ελλαδικό χώρο που σχεδίασε και παρουσίασε τον χάρτη της Γης.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις των μελετητών αυτό υπολογίζεται πως έγινε γύρω στο 550 π.Χ. Ο Αναξίμανδρος έγραψε πολλά συγγράμματα, από τα οποία ευτυχώς διασώζονται στις μέρες μας εκτεταμένα τμήματα, που μεταξύ άλλων διανθίζονται και με πλήθος αστρονομικών και φιλοσοφικών προβληματισμών. Το παράδειγμά του ακολούθησε ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, μαθητής του Αναξίμανδρου, που έγραψε και δύο βιβλία με τον τίτλο «Γης περίοδος» για να επεξηγήσει το πόνημά του. Το ένα από αυτά ήταν αφιερωμένο στην Ευρώπη και το άλλο στην Ασία, καθώς αυτές οι δύο ήπειροι ήταν τότε οι μόνες γνωστές στον αρχαίο κόσμο. Ο Αναξίμανδρος, που για τον Ερατοσθένη τον Κυρηναίο θεωρείται «ο πραγματικός αρχηγός της επιστημονικής γεωγραφίας», πίστευε πως η Γη είναι ένας κυλινδρικός κόσμος με διάμετρο τριπλάσια από το ύψος του και αιωρούμενος στο κέντρο του Σύμπαντος. Σοβαρός είναι ο ρόλος που έπαιξε στο ζήτημα της χαρτογραφίας κι ο «πατέρας της Ιστορίας», ο πολυταξιδεμένος Ηρόδοτος, που πίστευε πως η Γη ήταν επιμήκης. Οι πρώτοι γεωγράφοι και χαρτογράφοι πίστευαν στην εποχή τους πως η Γη είχε σφαιρικό σχήμα κι αιώνες αργότερα ήταν εκείνοι που ακράδαντα δικαιώθηκαν.
Η χαρτογράφηση της Κρήτης
Χαρτογραφημένη από διάσημους και λιγότερο γνωστούς χαρτογράφους, η Κρήτη αποτελούσε πάντα ενδιαφέρουσα χαρτογραφική «εικόνα» στην ιστορία των χαρτών. Η γεωγραφική της θέση αλλά και το σχήμα, το ενδιαφέρον (πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό) μεγάλων και ισχυρών δυνάμεων για την ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο έδιναν πάντα στην Κρήτη προνομιούχα θέση στις χαρτογραφικές απεικονίσεις. Μέχρι τους Μεσαιωνικούς χρόνους το σχήμα με το οποίο απεικονίζεται το νησί σε χάρτες απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Από τον 13ο αιώνα όμως, όταν εμφανίζεται ο πορτολάνος- ο ναυτικός χάρτης που περιγράφει τα παράλια- και εμφανίζεται η πυξίδα, το σχήμα του νησιού αλλάζει. Στις αρχές του 15ου αι., εμφανίζονται τα νησολόγια, ένα λογοτεχνικό είδος που συνδύαζε λογοτεχνικά κείμενα με συνοδευτικούς χάρτες η Κρήτη γοητεύει τους Ευρωπαίους. Τον αιώνα της τυπογραφίας και μέχρι τον 18ο αι., η έντυπη χαρτογραφία ανθεί και η Κρήτη καταλαμβάνει περίοπτη θέση στα έργα των χαρτογράφων. Η Κρήτη απεικονίζεται στους χάρτες του 16ου αι. αλλά και του 17ου και 18ου αι. χάρη στην ανάπτυξη της υδρογραφικής χαρτογράφησης. Από την ελληνική κληρονομιά του 18ου αιώνα σημαντικά είναι η Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή και ο Πίναξ του Άνθιμου Γαζή και από τον 19ο αιώνα οι πολύφυλλοι χάρτες [του Von Weiss (1821-1829) και του Aldenhoven
Πανελλήνια Ομοσπονδία
Πολιτιστικών Κρητικών Σωματείων
Π.Ο.Π.Κ.Σ.
